پێشه‌كی
لۆبیكردن بۆ نەتەوەیەكی بێ دەوڵەت
پێشه‌كی
لەوپەڕی بێ هیواییەوە بۆ هاتنەدی خەونە شیرینەكان
ئۆگەستی 2007
بزوتنه‌وه‌ی هيچ ميلله‌تێك به قه‌د هی كورد به چه‌رخ و قۆناخی پێچه‌وانه‌ی ڕۆناك و تاريك دا تێ نه‌په‌ڕيوه، به جۆريك كه هه‌رده‌م له نێوان دوو جه‌مسه‌ری چاره‌نوسدا هاتوچۆی كردوه. هێڵی چه‌ماوه‌ی خه‌باتی كورد، وه‌ك حندرحۆ، له‌وپه‌ڕی به‌رزيه‌وه له‌ناكاو بۆ ئه‌وپه‌ڕی نزمی دابه‌زيوه. له چه‌ندين قۆناخدا، له فه‌وتان، تاوانه‌وه، نقوم بوون وه‌يان وونبوون نزيك بۆته‌وه. موعجيزه‌يه كه بزوتنه‌وه‌ی كورد توانيويه‌تی له‌و ژينگه و ده‌وروبه‌ره دژواره‌دا و له ڕووی لافاوی ئيمپڕاتۆريه‌ته مه‌زنه‌كانی چه‌رخدا هه‌تا ئێستا به زيندوويی بمێنێته‌وه. بۆ يه‌كه‌مجاريش له مێژوويدا وا خه‌ريكه ڕووی به‌ره‌و لوتكه‌يه.
شه‌ڕی مان و نه‌مان
ئيمپڕاتۆڕيه‌ته يه‌ك له دوای يه‌كه‌كانی گريك و ڕۆم و فارس و عه‌ره‌ب و تورك، به خۆيان و زمان و كه‌ڵتور و ئاينه‌وه هاتن و دايان كوتا و زۆربه‌يان له ناوچه‌كه‌دا هه‌تا سه‌ر مانه‌وه. ئه‌وانه توانيان شوناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌يی چه‌ندين ميلله‌تی (به ڕ‌ه‌گه‌ز و زمان و كه‌ڵتور) جياوازی ناوچه‌كه له بنه‌ڕه‌ته‌وه بسڕنه‌وه. كاتێ كه شه‌پۆڵی ئيمپڕاتۆڕيه‌تی عه‌ره‌بی به سه‌ر وڵاته‌كانی شام و ميسۆپۆتاميا و باكوری ئه‌فريكا داهات، له ژێر ناوی ئيسلامدا فينيقيه‌كانی شام و قيبتيه‌كانی ميسر و به‌ربه‌ره‌كانی سه‌رووی ئه‌فريكا و چه‌ندين كه‌مه نه‌ته‌وه‌ی تريشی نقوم كرد. هه‌مويانی كرد به عه‌ره‌ب و ناويانی هه‌تا هه‌تايه له مێژوودا سڕيه‌وه.
هه‌رچی كورده، سه‌ڕه‌ڕای ئه‌وه‌ی كه له زووه‌وه و له ناخه‌وه ئاينی ئيسلامی له ئه‌مبێز گرت و له مه‌ودای چوارده سه‌ده‌دا دراوسێ و بنده‌سته‌ی عه‌ره‌بی موسڵمان بوو، كه‌چی نه‌بوه عه‌ره‌ب، به‌ڵكو هێڵی سنووری باكوری بۆ عه‌ره‌ب دياری كرد. له سه‌رده‌می ئيمامی حوسه‌ينه‌وه بگره هه‌تا ده‌گاته سه‌رده‌می ئه‌مه‌وی و عه‌باسی و عوسمانيه‌‌كان، كوردستان شانۆیه‌كی ڕووداوه خوێناویه‌كانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست بوو. به نۆره، ئيمپڕاتۆريه‌ته شه‌رانيه‌كانی عه‌ره‌بی و فارسی و توركی داگيريان ده‌كرد و ههر هه‌مووشيان هه‌وڵی تاواندنه‌وه‌ی كورديان ده‌دا. له سه‌ده‌ی ڕابوردووشدا، به تايبه‌تی له سه‌رده‌می شه‌ڕی سارد دا، هه‌تا ئيمڕۆشی له‌گه‌ڵدا بێ، نه‌وه‌كانی ئه‌و ئيمپڕاتۆريه‌تانه هه‌مان كه‌مپه‌ينيان له ژێر ناوی وڵاتپارێزيدا به‌رده‌وام كردوه. خۆشبه‌ختانه، نه سيسته‌می ده‌وڵه‌تی نه‌ژادپه‌رستی توركی و نه هی ديكتاتۆريه‌تی خوێنڕێژی به‌عسی عه‌ره‌بی (عيراق و سوريا) و نه هی شاهه‌نشاهی و دواتر ئيسلامی شيعی فارسی توانيان شوناسنامه و بزوتنه‌وه‌ی سياسی كوردی له نێوانياندا بتاوێننه‌وه.
دياره كه سه‌ختی چياكانی كوردستان، و ئازايی و جه‌ربه‌زه‌يی و ڕۆحی هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ی كورد، بونه‌‌ته گه‌ره‌نتی بۆ مانه‌وه‌ی كه‌ڵتور و زمان و نه‌ريت و شوناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌يی كورد له مه‌ودای ئه‌و چه‌رخانه‌دا. ئێستاش له سه‌ده‌ی بيستويه‌كه‌مدا، له سه‌رده‌می گلۆبه‌ليزه و شه‌ڕی دژبه تێرۆردا، تازه زه‌حمه‌ته بزوتنه‌وه‌ی كوردی به‌ره‌و دواوه بچێت و مه‌حاڵه له‌ناو هی دراوسێدا بتاوێته‌وه. ئيمڕۆ حوكمی ديكتاتۆر و نه‌ژادپه‌رستانی دراوسێ خۆيان له ململانێ و په‌له ڕوحه‌ی مانه‌وه دان و ده‌ستيان به په‌لی دارێكی ووشك گرتوه و ده‌يانه‌وێ به ياسای شه‌ڕی ساردی جاران به‌ره‌نگاری ئاينده ببنه‌وه. به‌هۆی گۆڕانی سيسته‌می جيهانی و هه‌ڵه‌ی دوژمنه‌كانی كورد، ئێستا بار و فڕسه‌تێكی تازه بۆ كوردی باشوورهاتۆته كايه‌وه، كه له‌وانه‌يه ببێته بناغه‌ی كيانی ده‌وڵه‌تێكی سه‌ربه‌خۆ.
هاتنه‌دی خه‌ونه شيرينه‌‌كان
له كۆنه‌وه، كه پێشمه‌رگه‌يه‌ك ده‌ستی ده‌دايه چه‌ك و ڕووی له شاخ ده‌كرد، يان كه سياسه‌تمه‌دارێك ستراتيژيه‌تی بزوتنه‌وه‌كه‌ی پێناسه ده‌كرد، يان كه لۆبیزانێكی هه‌نده‌ران كه‌مپه‌ينی بۆ نيشتيمان ده‌كرد، ئه‌وانه ته‌نيا به خه‌ون بيريان له سه‌رده‌می خودموختاری و حوكمڕانی كوردی ده‌كرده‌وه. له پلانی هيچ كام له‌وانه‌دا نه‌بوو كه‌وا به‌وزوانه له ئۆپۆزيسيۆنه‌وه ببنه حكومه‌ت. ئيمڕۆ، سياسه‌تمه‌دارانی كورد له سه‌رووی هه‌ڕه‌می ئيداره‌ی هه‌رێمێكی فيدرالی نيمچه سه‌ربه‌خۆدا حوكمڕانی ده‌كه‌ن، پێشمه‌رگه‌ی كوردستان به گوێره‌ی ده‌ستووری عيراق ڕۆڵی وڵاتپارێزی پێ سپێردراوه، و لۆبيسته‌كانی كورد ئێستا بۆ حكومه‌تی هه‌رێم ڕۆڵی باڵوێز ده‌بينن. ئه‌وانه خه‌ونه شيرينه‌كانن و هاتنه دی.
له كۆتايی ساڵی ١۹٨٤، له‌و سه‌رده‌مه‌ی كه شه‌ڕی عيراق و ئێران له گه‌رمه‌یدا بوو، و يه‌كێتی نيشتيمانی كوردستان له‌گه‌ڵ حكومه‌تی عيراق خه‌ريكی گفتوگۆ بوو، سه‌ركرده و هێزی پارتی ديموكراتی كوردستان له ديوی ئێران بوون، به ناوچه‌ی ئازادكراوی ژێر كۆنتڕۆڵی پارتی و به ڕێگه‌ی ئێرانه‌وه كوردستانم به‌جێ هێشت و له به‌ريتانيا نيشته‌جێ بووم. له دوای دامه‌زران و ئاشنا بوونم له‌گه‌ڵ ژينگه‌ی به‌ريتانیا، وورده وورده شاره‌زاييم له سيسته‌می سياسی وڵاته‌كه په‌يدا كرد. له‌و سه‌رده‌مه‌دا، ژيانی په‌ناهه‌نده‌يی زۆر قورس و پڕ مه‌ترسی بوو، به تايبه‌تی بۆ ئه‌وانه‌ی ڕۆڵی ئاكتيڤيان له‌نێو ئۆپۆزيسيۆنی كورديدا ده‌ديت. ڕژێمی سه‌ددام ده‌ستی له ئه‌وروپا زۆر ده‌ڕۆيی، و له ده‌ستوه‌شان و كوشتن و بڕيندا درێغی نه‌ده‌كرد. حكومه‌تی كۆنزێرڤه‌تيڤی (مارگه‌رێت ثاتچه‌ر)يش، له دژی ئێران پشتگيری له ڕژێمی سه‌ددام ده‌كرد و چاوپۆشی له ڕه‌فتاره نامرۆڤايه‌تيه‌كانی ده‌كرد. بۆيه، كاری لۆبی له به‌ريتانيا بۆ هه‌ركه‌سێكی كه خێزان و خزم و كه‌سی له ناو عیڕاقدا هه‌بووبێ، مه‌ترسيدار بوو.
له‌و سه‌رده‌مه‌دا، كۆمه‌ڵگای كوردی زۆر بچوك بوو. ژماره‌ی كوردان له هه‌موو به‌ريتانيا له دووسێ هه‌زار كه‌سێك تێنه‌ده‌په‌ڕی. زۆربه‌ی ئه‌وانه دووره په‌رێز بوون و به‌شداريان له خۆشی و ناخۆشی كۆمه‌ڵگا و نيشتيمان نه‌ده‌كرد. ئه‌وانه‌ی كه به‌شداريان له ئاهه‌نگه‌كانی نه‌ورۆزدا ده‌كرد، به خاو و خێزانه‌وه له هۆڵێكی سێ سه‌د كه‌سی جێگه‌يان ده‌بووه‌وه. ئه‌وانه‌ی كه كاری كۆمه‌ڵايه‌تی و ڕۆشنبيریان له نێو كۆمه‌ڵگاكه ئه‌نجام ده‌دا، ژماره‌يان له سه‌د تا دووسه‌د كه‌س تێنه‌ده‌په‌ڕی، و له زۆربه‌ی موناسه‌به‌كانيشدا هه‌مان ده‌موچاو ده‌ديترانه‌و‌ه. زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ش له ده‌ره‌وه‌ی حيزبه‌كان كاری ڕۆشنبيری و كۆمه‌ڵايه‌تیان ئه‌نجام ده‌دا. خۆ ئه‌وانه‌ی كه به‌شداريان له خۆ پيشاندان و پيكيت و شه‌ونخونی و كاری دژ به ڕژێم ئه‌نجام ده‌كرد زۆر كه‌م بوون، و ئه‌وانه‌ی كه زمانزان بوون و شاره‌زای سيسته‌می حوكمڕانی به‌ريتانی بوون و واجيهه‌ی كۆمه‌ڵگا و بزوتنه‌وه‌كه بوون، به ده‌ستی په‌نجه ده‌ژمێردران. بێ گومان، كۆچی لاوان و خێزانه‌كانی كوردی باشوور و باكوور له كۆتايی هه‌شتاكان وورده وورده ڕوويان له زيادی بوو.
به‌ڵام له‌دوای هێرشی ئه‌نفال و په‌ڕينه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه بۆ ديوی ئێران، له ماوه‌ی نێوان ١۹٨٧ هه‌تا ١۹۹١، ژماره‌ی په‌ناهه‌نده‌كان له ناكاو ڕووی له زيادی كرد و ژماره‌یه‌كی به‌رچاو له كۆنه پێشمه‌رگه و ڕۆشنبيبر و كاديره حيزبيه‌كان گه‌يشتنه به‌ريتانيا، و زۆريان به ئاكتيڤانه به‌شداريان له جموجۆڵی كۆمه‌ڵگا ده‌كرد. به‌ڵام سه‌ره‌ڕای ئه‌وانه‌ش، هه‌تا سه‌ره‌تای نه‌وه‌ده‌كان، قه‌باره‌ی كۆمه‌ڵگای كورده‌واری له به‌ريتانيا هێشتا نه‌گه‌يشتبوه ئه‌و ڕاده‌يه‌ی كه پێی بگوترێ (جاليه)يه‌كی كاريگه‌ر، تاوه‌كو سياسه‌تمه‌دار و حكومه‌تی وڵاته‌كه حيسابی بۆ بكه‌ن. به‌ڵام له ناوه‌ڕاستی نه‌وه‌ده‌كان، له ئه‌نجامی ده‌بڵ ئابلۆقه‌ی ڕژێم و نه‌ته‌وه يه‌كگرتوه‌كان له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان، وه له ئه‌نجامی شه‌ڕی براكوژی نێوان يه‌كێتی و پارتی، لێشاوی كۆچ كردن به‌ره‌و ئه‌وروپا گه‌يشته ڕاده‌یه‌ك كه‌وا وێنه‌ی كورد بووه ئايكۆنی په‌ناهه‌نده. به ده‌يان هه‌زار كوردی باشوور گه‌يشتنه به‌ريتانيا، و له سه‌رتاپای وڵاته‌كه‌شدا نيشته‌جێ بوون. ئه‌و كۆچه به كۆمه‌له‌ی كورد و گه‌شه كردنه‌ی كۆمه‌ڵگای كوردی خێر وقازانجی زۆری به بزوتنه‌وه‌كه گه‌ياند، سه‌ره‌ڕای په‌يدا بوونی گير و گرفت و سه‌لبياتی جيا.
له كۆنه‌وه كوردستان په‌يوه‌ندی زيندووی به جيهانی ده‌ره‌كيه‌وه نه‌بوو، و تۆڕی په‌يوه‌نديه‌كانی، له ئاستی ميلله‌تدا، بايی ئه‌وه نه‌بوو كه‌وا ئه‌زموون و زانياری و شاره‌زايی و كۆمه‌ك و يارمه‌تی و پشتگيری كه‌ڵتوری و سياسی بۆ خه‌ڵكی كوردستان زامن بكات. به‌ڵام به گه‌شه كردن و په‌رش و بڵاو بوونه‌وه‌ی په‌ناهه‌نده‌كان له هه‌رچوار كۆڕنه‌ی زه‌ميندا، ئێستا توانا و كاريگه‌ری كوردی له جيهاندا له ئاستێكی به‌رزتر دايه. به هۆی كۆمه‌ڵگای كوردی ده‌ره‌وه، ئاستی ژيان له كوردستاندا هه‌رده‌م له باقی عيراق به‌رزتر بوو. ههر له نه‌وه‌ده‌كاندا هه‌تا گۆڕانی ڕژێم، ڕه‌نگه زياتر له بليۆنێك دۆلار ڕووی له كوردستان كرد و ئابوری وڵاتی به زيندووی هێشته‌وه. خۆ له سه‌رده‌می ده‌بڵ ئابلۆقه‌دا، كوردستان به‌هۆی ئه‌و كۆمه‌كه‌وه به زيندوويی خۆی گرت، و له ئافه‌تی برسيه‌تی ڕزگاری بوو.
له سه‌رده‌می هه‌شتاكان، كۆمه‌ڵگای كورده‌واری هه‌نده‌ران له زۆر ڕووه‌وه چاو كراوه و مه‌سئول و دروستكه‌ر بوون. له كاتی ته‌نگانه‌دا، سه‌ره‌ڕای جياوازی فيكری و حيزبی، كاری لۆبیان به يه‌كه‌وه ئه‌نجام ده‌دا. به‌ڵام به داخه‌وه، زۆربه‌ی كاته‌كانی تر، ئه‌ندامه حيزبيه‌كان خه‌ريكی بگره‌و به‌رده‌ی حيزبايه‌تی بوون، و شێوازی كاريان كلاسيكی بوو، په‌يوه‌ندی نێوانيان ئاوێنه‌ی په‌يوه‌ندی نێوان حيزبه‌كانی ناوه‌وه‌ی كوردستان بوو. واته، كه له كوردستان پارته‌كان ته‌با بوون، لقه‌كانيشيان له هه‌نده‌ران هاوكاری يه‌كتريان ده‌كرد، وه له كاتی براكوژيشدا، كۆمه‌ڵگاكه له‌ت له‌ت بوو بوو و حيزبيه‌كان كاری تێكده‌ريان ئه‌نجام ده‌دا.
هه‌ڕه‌شه‌ی ڕژێم و چاودێری موخابه‌رات
بار و دۆخی هه‌شتاكان بۆ كاری لۆبي كردن له‌و په‌ڕی هه‌‌ستياری دا بوو. جارێ زۆربه‌ی هه‌ره زۆری خه‌ڵكه‌كه لاوی زگورتی بوون، و خێزان و خزم و كه‌سيان له به‌ر ده‌ستی ڕژێمدا بوو. له گه‌ڵ ئه‌نجامدانی ههر چالاكيه‌كی دژبه ڕژێم، ئه‌وا ژيانی خۆيان و خێزانيان ده‌خسته مه‌ترسيه‌وه. ڕژێمی سه‌ددام توانايه‌كی بێ پايانی بۆ كۆ كردنه‌وه‌ی زانياری له‌سه‌ر ئه‌ندامه ئاكتيڤه‌كانی هه‌نده‌ران هه‌بوو، و جاسوس و سيخوڕی له هه‌موو ئاستێكی كۆمه‌ڵگاكه‌دا هه‌بوو. ئێمه، له هه‌ندێ حاڵه‌ت ده‌مانزانی كێ سيخوڕه به‌ڵام له‌به‌ر كه‌می به‌ڵگه، وه‌يان له‌به‌ر ته‌زكيه‌ی حيزبه دژبه‌يه‌كه‌كان، زۆربه‌ی سيخوڕه‌كان به‌رده‌وام به‌شداريان له كۆبوونه‌وه و چالاكيه‌كانی كۆمه‌ڵگاكه ده‌كرد. بۆيه‌ش، هيچ كه‌س متمانه‌ی سه‌د ده‌ر سه‌دی به هيچ تازه دۆستێك نه‌بوو. خه‌ڵكه‌كه به ترس و حه‌زه‌ره‌وه زانياری تايبه‌تی شه‌خسيان ئاڵوگۆڕی پێ ده‌كرد. هاتوچۆی براده‌ران بۆ ماڵی يه‌كتر له ئالقه‌ی خزم و براده‌ری زۆر له‌يه‌ك نزيك تێ نه‌ده‌په‌ڕی. له كۆ بوونه‌وه‌كاندا ده‌بوايه ئاگاداری نهێنیه‌كانمان بين و هه‌وڵده‌ين زانياريه‌كانمان بپارێزين و هه‌رده‌م سه‌لامه‌تی خێزانمان ڕه‌چاو بكه‌ين. هه‌ريه‌كه‌مان نازناوێكی ده‌ستكردی له‌خۆی نابوو و هه‌وڵی ده‌دا ناوی ڕاستی له دۆسته نوێيه‌كانی بشارێته‌وه. له‌كاتی خۆ پێشانداندا له‌به‌رامبه‌ر باڵوێزخانه‌ی ڕژێم، ده‌بوايه ده‌موچاومان داپۆشين و له په‌نای له‌چه‌گ و ده‌مامكه‌وه ده‌نگی ناڕه‌زاييمان ده‌رببڕين.
سه‌ڕه‌ڕای ئه‌و هه‌موو ئاگاداريه‌ش، سيخوڕه‌كانی ڕژێم ده‌يانتوانی زانياری وورد له سه‌ر هه‌ريه‌كه‌مان په‌يدا بكه‌ن. له ساڵی ١۹٨٥ دا بوو، كه يه‌كه‌م كۆبوونه‌وه‌ی دامه‌زراندنی مه‌ڵبه‌ندی ڕۆشنبيری كوردی له‌نده‌ن سازدرا، منيش يه‌كێك بووم له سێ سه‌رپه‌رشتیاره‌كانی كۆنفرانسه‌كه. له‌وێ، هه‌روه‌ك له ده‌ره‌وه، به ناوی (دكتۆر ئاسۆ) بانگ ده‌كرام، به‌ڵام خه‌ڵكێكی زۆری لێ بوو كه له نزيكه‌وه ده‌يان ناسيم و بۆيه ناوی ڕاسته‌قينه‌م نه‌كرا بشاردرێته‌وه. له‌وێ به‌ولاوه مه‌ترسی ئه‌وه‌م لێ په‌يدا بوو كه‌وا له باڵوێزخانه‌ی عيراقيه‌وه زانياریم له‌سه‌ر كۆ بكرێته‌وه. له مانگی مارتی ساڵی ١۹٨٧دا، له دوای خۆ پيشاندانێك له به‌رامبه‌ر باڵوێزخانه‌ی عيراقی، چاوپێكه‌وتنێكم له‌گه‌ڵ كه‌ناڵی ته‌له‌فزيۆنی (ئای تی ڤی) ئه‌نجام دا. ئێواره‌ی ڕۆژی دووهه‌می دوای خۆ پيشاندانه‌كه بوو كه عه‌ره‌بێك له باڵوێزخانه‌ی عيراقيه‌وه ته‌له‌فۆنێكی بۆ كردم و گوتی: "ئێمه ده‌زانين تۆ كێی و له كوێوه هاتوی، ئێستا عيراق ديموكراتيه و له به‌ريتانيا خۆشتره، بۆيه ئامۆژگاريت ده‌كه‌م سوود له عه‌فوه تازه ده‌رچوه‌كه‌ی عيراق وه‌ربگره و بگه‌ڕێوه. ئه‌گه‌ر ناشگه‌ڕێيته‌وه، واز له هه‌رپه هه‌رپی دژی نيشتيمانه گه‌وره‌كه‌ت بهێنه، ئه‌گه‌ر وازيش ناهێنی، ئه‌وا به گوڵله‌يه‌ك، به نرخی ڕوبعه دينارێك، ساردت ده‌كه‌ينه‌وه". من سه‌رم سوڕما له‌وه‌ی كه چۆن ژماره‌ی ته‌له‌فۆنی منيان زانيوه، وه بڕيارمدا ژماره‌كه‌م به زووترين كات بگۆڕم. به‌ڵام له ڕۆژی دواتر بۆم ده‌ركه‌وت كه ناونيشان و ئه‌درێسيشم له لايانه. ئه‌و ڕۆژه نامه‌يه‌كی ستانده‌ردی له چاپ دراو و به‌يانی عه‌فوه‌كه‌ی ڕژێم و پسوله‌يه‌كی هه‌ڕ‌‌شه به پۆسته پێم گه‌يشتن. له پسوله‌كه‌دا نوسرابوو " ئه‌گه‌ر بێ ده‌نگ نه‌بيت بێ ده‌نگت ده‌كه‌‌ين".
بێ گومان، ئه‌و جۆره ترساندن و تۆقاندنه له ته‌وژمی كه‌مپه‌ينی لۆبی ئێمه‌ی كه‌م نه‌ده‌‌كرده‌وه. ههر به‌رده‌وام بووين له خۆ پيشاندان و كۆنفرانس به‌ستن و بڵاوكردنه‌وه‌ی هه‌واڵی ڕژێمی دژ به مافی مرۆف، و په‌يوه‌ندی كردن و چاوپێكه‌وتن له‌گه‌ڵ ڕۆژنامه و ميديا و ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌كان و ڕێكخراوه سياسی و كۆمه‌ڵايه‌تيه‌كان. ئه‌وه‌ش بێجگه له چالاكی تری ڕۆژشنبيری و كۆمه‌ڵايه‌تی و سياسی له نێو كۆمه‌ڵگای كوردی به‌ريتانی. كاری ته‌نسيق كردنمان له‌گه‌ڵ حيزب و ڕێكخراوه كۆمه‌ڵايه‌تيه كورديه‌كان ههر به‌رده‌وام بوو.
له ڕۆژی داگير كردنی كوه‌يته‌وه، له ٢ی ئۆگه‌ستی ١۹۹٠، كۆمه‌ڵگای كوردی په‌نجه‌ره‌يه‌كی هه‌ناسه‌ی مه‌زنی بۆ كرايه‌وه. باڵوێزخانه‌ی ڕژێم كه‌وته ژێر فشار و له لايه‌ن ده‌وڵه‌ته‌كانه‌وه دوژمنايه‌تی ده‌كرا، بۆيه به چاودێریكردن و تێكدانی كاری كۆمه‌ڵگای كورده‌واری ڕانه‌ده‌گه‌يشتن. له‌وێ به‌ولاوه، كوردی هه‌نده‌ران جموجۆڵيان ڕووی له زيادی كرد. خۆ له دوای ڕزگار كردنی كوه‌يت و گه‌ڕانه‌وه‌‌ی كۆڕه‌وه ئاواره‌كان و ئازاد بوونی به‌شێكی كوردستان، ڕژێمی سه‌ددام كه‌وته ئه‌و په‌ڕی لاوازیه‌وه. ئه‌وه بووه مايه‌ی ئازادیه‌كی بێ هاوتا بۆ كوردی هه‌نده‌ران. باری ده‌رونی و سياسی و ئاسايشی و كۆمه‌ڵايه‌تی كورده‌كانی سه‌رتاپا گۆڕی. بێجگه له‌وانه‌يش، ئه‌و كوردانه‌ی كه له پێشتر له سه‌ر حيساب و مه‌سره‌فی ڕژێم بۆ خوێندن هاتبوونه ده‌ره‌وه، وورده وورده ترسيان شكا و كابوسی سه‌دداميان له‌سه‌ر لاكه‌وت، و ده‌ستيان به به‌شداری كردنی چالاكی و كاری كۆمه‌كی كوردستان كرد. ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌ی كاتی خۆی به‌عسی بوون وه‌يان كاری سيخوڕيان ئه‌نجام دابوو، وه‌ك دڵسۆزه‌كان ده‌ستيان دايه كاری كۆمه‌ڵايه‌تی و كۆمه‌ك كردن. به‌وه، ژماره‌ی كورده به‌رچاوه‌كانی هه‌نده‌ران، له‌ناكاو زيادی كرد، ئه‌وه‌ش بێجگه له به‌ده‌ركه‌وتنی تازه په‌ناهه‌نده‌كان.
زانياری موخابه‌راتی عيراقی له‌سه‌ر جموجۆڵ و چالاكيه‌كانم
له دوای ڕوخانی ڕژێم، فايلی زانياريه‌كانی به‌رده‌ست موخابه‌راتی عيراقی له‌سه‌ر جموجۆڵی من كه‌وته ده‌ستی كاك كۆسره‌ت ڕه‌سول (جێگری سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان) و ئه‌ويش بۆی ناردم. له فايله‌كه‌دا ده‌ركه‌وت كه‌وا سه‌فاره‌تی ڕژێم له سه‌ره‌تادا هيچی وای له باره‌ی ئه‌سل و فه‌سلی من نه‌ده‌زانی، ههر ئه‌وه‌نده نه‌بێ كه ناوم (دلاوه‌ر عه‌زيز)ە. دياره كه ناونيشانی منيان لابوو، به‌ڵام سه‌باره‌ت به ژيانم له كوردستان، چی وايان نه‌ده‌زانی. له نامه‌يه‌كی ڕه‌سميدا، باڵوێزخانه‌ی عيراقی له له‌نده‌ن داوای زانياری له دائيراه‌ی ئاسايشی هه‌ولێر و موختاری گه‌ڕه‌كه‌كان كردبوو بۆ ئه‌وه‌ی زانياری وورديان بۆ بنێرن و ئه‌گه‌ر باوكيشميان پێ ده‌ستنيشان كرا ئه‌وا ته‌حقيقی له‌گه‌ڵدا بكه‌ن.
ئاسايشی هه‌ولێر و موختاره‌كانيش ملی باوكی (دلاوه‌ر عه‌زيز)ێكيان گرتبوو كه له‌و كاته‌دا له به‌ريتانيا بوو به‌ڵام له ژيانيدا تێكه‌لاوی كاری لۆبی و جموجۆڵی سياسی نه‌كردبوو. ئه‌و(دلاوه‌ر)ە‌م نه‌ده‌ناسی، به‌ڵام له ساڵی ٢٠٠٥ به خزمه‌تی گه‌يشتم، و ئه‌و بابه‌ته‌م له‌گه‌ڵ باس كرد. ئه‌ويش سه‌رگوزه‌شته‌ی باوك و خيزانه‌كه‌ی بۆ باس كردم و باسی دڕنده‌يی موختار و ئاسايشی هه‌ولێری كرد كه‌وا چه‌ندين جار ته‌حقيقيان له‌گه‌ڵ باوكی كردبوو و ژيانی خێزانه‌كه‌يان به‌وه تاڵ كردبوو. كاك دلاوه‌ر ئێستا له باڵوێزخانه‌ی عيراقی له له‌نده‌ن كاربه‌ده‌سته و به دڵسۆزی و شانازيه‌وه ڕۆڵی خۆی له خزمه‌تی كۆمه‌ڵگای كوردیدا ده‌بينێ.
ڕۆژگاری نوسينی وتاره‌كانی ئه‌و كێتبه
ئه‌و كتێبه بريتيه له وتاره كۆن و نوێه‌كانم و سه‌رگوزه‌شته‌ی كاری لۆبی هه‌شتاكان و نه‌وه‌ده‌كان، كه كۆكردنه‌وه‌يان له كاتێكی وه‌ك ئێستادا پێويست بوو. به دوای زانياری كۆندا بۆ خاتری نوسينی ئه‌و كتێبه، چه‌ندين ياداشت و وتاری كۆنم به‌سه‌ر كرده‌وه. له‌گه‌ڵ ههر يه‌كه‌شياندا، خه‌ونی ئه‌و سه‌رده‌مه‌م ده‌هاته‌وه به‌ر چاو. به‌ڵام به بێ ڕه‌چاو كردنی ڕۆژگار و بارودۆخی سه‌رده‌می نوسينی وتاره‌كان، زه‌حمه‌ته بۆ خوێنه‌ر كه‌وا بايه‌خی ميژوويی و هۆكاری نوسينی وتاره‌كان بنرخێنێ. زۆر گرنگه كه‌وا له‌گه‌ڵ خوێندنه‌وه‌ی ههر وتارێكی ناو ئه‌و كێتبه، كات و سات و باری ده‌روونی سه‌رده‌می نوسينی هه‌ريه‌كه‌يان بێنيته به‌رچاو، تاوه‌كو پڕ به پێست مه‌به‌ست و ناوه‌رۆكه‌كه‌یان هه‌لبسه‌نگێنێ. بۆيه‌ش، له ده‌ستپێكی ههر به‌شێكدا، كورته باسێكی سه‌رده‌می نوسينی وتاره‌كان پێشكه‌ش كروان. وتاره‌كانيش، بێجگه له ده‌ستكاری هه‌ندێ هه‌ڵه‌ی چاپه‌مه‌نی و هه‌ندێكی زمانه‌وانی كۆنه‌كان، لێره‌دا وه‌ك خۆيان نوسراونه‌ته‌وه.
سوپاسی بێ پايانم
له په‌رتوكخانه‌ی كورديدا، مێژووی سه‌رده‌م و بابه‌تی هه‌نوكه‌يی ته‌نيا له ڕۆژنامه‌كاندا به‌دی ده‌كرێ، و كه‌ميان له‌سه‌ر شێوه‌ی كێتب ده‌خرێنه به‌رده‌ست. ئه‌و كتێبه به هاندانی چه‌ند دڵسۆزێك و چه‌ندين خوێنه‌ری نه‌ديت و نه‌ناسی وتاره بڵاوكراوه‌كان، هاتۆته به‌رهه‌م. سوپاسی هه‌موو ئه‌و هانده‌ر و پشتگيريكه‌رانه ده‌كه‌م. سوپاسی بێ پايان بۆ (فه‌رهاد عه‌بدولعه‌زيز عه‌لائه‌دين)ی برام بۆ پێداچوونه‌وه‌ی زۆربه‌ی وتاره تاز‌ه‌كانم و بۆ يارمه‌تی لۆجيستی جۆراوجۆر. هه‌مان ئاستی سوپاس بۆ دكتۆر ئامانج عه‌بدوڵڵا سه‌عيد، كه به ڤۆله‌نته‌ری و به كورديه په‌تيه سازگاره‌كه‌ی به ئه‌ركی وه‌رگێڕانی وتاری ده‌يه‌م و سێزده‌‌م و بيسته‌م و بيستودووه‌م و بيستو شه‌شه‌مم هه‌ڵساوه. سوپاسی ئه‌حمه‌د صه‌بيح ده‌كه‌م بۆ ئه‌رك و ماندوو بوونی له كاتی ده‌ركردنی چاپی يه‌كه‌می ئه‌و كتێبه. سوپاسی (سوندوس)ی خێزانم و جگه‌رگۆشه‌كانمان (كاردۆ و ئاريان و ئاڤێستا) ده‌كه‌م بۆ ئه‌و هه‌موو سه‌بره‌ی كه له مه‌ودای ساڵاندا نيشانیان داوه. له‌و كاته‌ی كه لۆبيكردنی بێ ووچان و كاری كۆمه‌ڵايه‌تی به‌رده‌وام و پڕۆسه‌ی نوسينی وتاره‌كان، له سه‌ر حيسابی ژيانی خێزانيمدا، به‌شه شێری كاتی بردوم.