دار كرمی له خۆی نه‌بێ ناڕزێ
دار كرمي لة خؤي نةبيَ نارِزيَ
رِةنط دانةوةي براكوذي و سيستةمي طةندةلَ لةسةر لؤبي و خةباتي دةرةكي
يؤليؤي ٢٠٠٧
ده‌بوايه له سه‌رده‌می شه‌سته‌كانه‌وه هه‌تا كۆتايی هه‌شتاكان، سه‌ركرده‌كانی پارتی و يه‌كێتی و حيزبه بچووكه‌كان بۆيان ده‌ربكه‌وتبايه كه‌وا له شه‌ڕی براكوژی و ململانێی تێكده‌ردا، هه‌موو لايه‌ك دۆڕاوه. ڕه‌نگه له خولێكدا يان هه‌لێكدا، براوه هه‌بێ له‌سه‌ر حيسابی دۆڕاوێكيان، به‌ڵام له مه‌ودای دووردا چه‌رخ له خولانه‌وه‌يه و هه‌موو شه‌ڕێكی ناوه‌كی بۆ هه‌موويان مايه‌ی په‌شيمانيه. سه‌رخۆشی بردنه‌وه مه‌سه‌له‌يه‌كی زۆر كاتی يه، و زوو به‌سه‌ر ده‌چێ، و ئه‌وه‌ی ده‌شمێنێته‌وه بيره‌وه‌ری تاڵه، كه ده‌بێته هۆی گواستنه‌وه‌ی ڕقی دوژمنايه‌تی ناوه‌كی له نه‌وه‌يه‌كه‌وه بۆ يه‌كێكی تر. بێجگه له‌وه‌ش، نوێنه‌رانی بزوتنه‌وه‌كه‌ش له به‌رامبه‌ر دۆست و دوژمنی ده‌ره‌كيدا لاواز ده‌بن، و چاو و ڕووی مه‌جليسيان نامێنێ. ئيتر، له ناوه‌وه و ده‌ره‌وه‌ی وڵاتدا بزوتنه‌وه‌ی كوردی به‌ره‌و دواوه ده‌چێ و ته‌وژمی پێشكه‌وتنی نامێنێ. كه كورد لهگهڵ يه‌كتردا ده‌بنه نموونه‌ی دڵڕه‌قی و ناته‌بايی، ئيتر سه‌ركرده و ڕۆشنبيره‌كانيان توانای ڕه‌خنه‌گرتنيان له خه‌ڵكی تر نامێنێ، چی جای داواكردنی مافی مرۆڤی كورد.
ململانێی سياسی
ململانێی حيزبايه‌تی له نێوان هه‌موو گڕوپ و ڕيكخراو و حيزبه‌كاندا، كارێكی ئاسايی و شارستانی و دروستكه‌ره. به هۆيه‌وه، پڕۆسه‌ی وڵاتسازی و چاكسازی و نوێسازی و پێشڕه‌وێتی بزوتنه‌وه جۆش وه‌رده‌گرێ. بۆ هه‌ر سياسه‌تكارێك ڕه‌خنه‌گرێك په‌يدا ده‌بێ و بۆ هه‌ر ده‌سه‌ڵاتێك، ئۆپۆزيسيۆن دروست ده‌بێ. له سه‌رده‌می هه‌شتاكاندا، كه ڕژێمی سه‌ددام لهو په‌ڕی به‌تواناييی ناوه‌كی و ده‌ره‌كی دابوو، هه‌وڵه ديموكراسيه‌كانی كوردی هه‌تا دههات ڕوويان له به‌هێز بوون بوو. ته‌نانه‌ت لهو كاته‌ی كه سه‌ددام كه‌مپه‌ينی ئه‌نفالی ئه‌نجام ده‌دا و تا دههات حيزبه كورديه‌كان له ڕووی سه‌ربازيه‌وه شكستيان ده‌هێنا، له ڕووی لۆبی سياسی و خه‌باتی ده‌ره‌كيدا ته‌ركيزيان زياتر ده‌بوو. له‌وكاته‌ی كه به‌ره‌يه‌كی كوردستانی نيمچه مونه‌سه‌قيان دروست كردبوو، له پڕۆسه‌ی لۆبیدا ده‌ستكه‌وتيان زياتر بوو. خه‌ڵكه لۆبيستهكانی ناوه‌وه و ده‌ره‌وه‌ی حيزبه‌كانيش متمانه‌يان به خۆيان و بزوتنه‌وه‌كه‌يان زياتر بوو. چه‌كدار بوون به عه‌داله‌تی قه‌زيه‌كه و به لێقه‌وماوی ميلله‌تيان و به نامرۆڤايه‌تی دوژمنهكانيان. بۆيه‌ش به بێ منه‌تی له ده‌رگای دۆست و دوژمنيان ده‌دا و به مافی خۆيانيان ده‌زانی كه داوای پشتگيری سياسی بكه‌ن له دژی ڕژێمێكی ديكتاتۆر، داوای كۆمه‌‌كی خێرخوازی بكه‌ن بۆ قوربانيه‌كانی ئه‌نفال، داوای دامه‌زرانی ئه‌لته‌رناتيڤی ديموكراسی بكه‌ن له ته‌واوی عيراق و له هه‌رێمی كوردستاندا.
به داخه‌وه، سه‌ركرده‌ی حيزبه سياسيه‌كان، له كۆنهوه تا ئێستا، هه‌ر به هه‌مان عه‌قليه‌ت و كه‌ڵتووری دوژمنهكانيان كاری سياسیان ئه‌نجام داوه. هه‌ر حيزبه‌ی حكومه‌تێكه و ستراتيژيه‌تی جيايه و به‌رنامه‌ی به ته‌نيايه و تۆڕی په‌يوه‌نديه‌كانيشی تايبه‌ته. هه‌ريه‌كه‌يان حيزبه‌كه‌ی به تاكه خاوه‌نی قه‌زيه مه‌زنه‌كه ده‌زانێ و له ڕوانگه‌‌يه‌كی ته‌سكه‌وه، به بێ ڕه‌چاو كردنی وێنه گه‌وره‌كه‌ی بزوتنهوهكه و به‌بێ هه‌ماهه‌نگی لهگهڵ خه‌ڵكی ده‌ره‌وه‌ی حيزبه‌كه‌يان، به‌رنامه‌ی ڕزگاركردنی وڵات داده‌ڕێژن. له په‌يوه‌نديه ده‌ره‌كيه‌كانيشدا، هه‌ر حيزبه‌ی وه‌ك نوێنه‌ری وڵاتێكی جيا ڕه‌فتاری ده‌كرد و په‌يوه‌ندی لهگهڵ چه‌قی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌مه‌ريكی و به‌ريتانی و ئه‌وروپی ده‌به‌ست. زۆر جاری وا هه‌بوو كه هه‌مان كاربه‌ده‌ستی حكومه‌تێكی بيانی، نوێنه‌ری دوو يان سێ حيزبی كوردی له هه‌مان ڕۆژدا يه‌ك له دوای يه‌ك ده‌ديت. هه‌ريه‌كه‌شيان به ناوی نوێنه‌ری ڕاسته‌قينه‌ی كورده‌وه خۆی پێشكه‌ش ده‌كرد، و هه‌وڵی ده‌دا مۆنۆپۆلی په‌يوه‌نديه‌كانی له‌ده‌ست نه‌دات، و به هۆيه‌وه خه‌نجه‌ری له پشتی حيزبه‌كه‌ی تر ده‌دا.
ديموكراسيه‌ت بۆ عيراق و ديكتاتۆريه‌ت بۆ كوردستان
له كۆنهوه، سه‌ركرده‌كانی بزوتنه‌وه‌ی كورد، به‌ناوی ديموكراتيخوازيه‌وه شيعاری ڕوخانی ديكتاتۆريه‌تیان هه‌ڵگرتبوو. په‌يڕه‌و و پڕۆگرامی نوسراوه‌ی هه‌ريه‌كه‌يان له سه‌ر بنه‌مای چه‌پڕه‌وی داڕێژرابوو. به‌ڵام ئه‌وانه ته‌نيا مه‌ره‌كه‌بی سه‌ر كاغه‌ز بوون و بۆ پڕۆپاگه‌نده به‌كار ده‌هێنران. كه‌چی له ڕه‌فتاردا هيچ كام لهو حيزبانه په‌يڕه‌وی ده‌ستوریكی ديموكراسیان نه‌ده‌كرد و له ململانێ و شه‌ڕی ناوه‌كيدا، هيچ حيسابێكيان بۆ مافی مرۆڤ نه‌ده‌كرد.
له‌دوای دامه‌زرانی حكومه‌تی هه‌رێم له ساڵی ١۹۹٢، پارتی و يه‌كێتی ده‌سه‌ڵاتی ئيداریان به ڕه‌سمی و به شه‌رعی گرته ده‌ست. به‌ڵام هه‌ر له سه‌ره‌تاوه، ئه‌و دوو حيزبه نه‌يانتوانی به‌يه‌كه‌وه كاربكه‌ن و زوو كه‌وتنه شه‌ڕه به‌رژه‌وه‌ندی توندڕه‌وانه، وه‌ك ئه‌وه‌ی كه هيچ لايه‌نێكيان بڕوايان به ئانيده‌ی بزوتنهوهكه نه‌بووبێ، وه‌يان له ده‌رسی ڕابوردوو فێر نه‌بووبن و بيريان له ده‌ره‌نجامی پێكدادان نه‌كردبێته‌وه. له‌ماوه‌يه‌كی كورت دا و له‌سه‌ر داراييه‌كی كه‌م و كه‌مبايه‌خدا، كه‌وتنه گيانی يه‌كتری، كه‌ڵتوری براكوژيان نوێ كرده‌وه و پڕۆسه‌ی وڵاتسازيان برده دواوه. له‌وێ به‌ولاوه، هه‌ر لايه‌نه‌و به‌شێكی هه‌رێمی كوردستانی باشووری گرته ده‌ست و حوكمی مۆنۆپۆڵی تاكه حيزبی حاكمی له‌سه‌ر هه‌مان ستايل و شێوازی ڕۆژهه‌ڵاتی (بگره ديكتاتۆری به‌عسی) دامه‌زراند. به هه‌مان شێوه‌ی حيزبی حاكم، هه‌ريه‌كه‌يان بونه ساحێبێكی بێ مونازيعی حوكم و خه‌ڵك و خاكی به‌شه‌كه‌ی به‌رده‌ستیان. هيچ هێڵێكی قانونی و سياسی جياكه‌ره‌وه له نێوان پۆستی حيزبی و حكومی نه‌مابوو. مه‌كته‌بی سياسی هه‌ردوو حيزب جێگه‌ی (مه‌جليس قياده‌ی سه‌وره)يان گرته‌وه‌وه. ئه‌ندامانی مه‌كته‌ب سياسی و كابينه‌ی وه‌زاره‌ت، به گوێره‌ی پلان و ويستی حيزب هه‌رده‌م خه‌ريكی جێگۆڕكێ بوون. سه‌رۆكی حيزبه‌كانيش حاكمی موتله‌قی ئه‌و ناوه بوون.
پازده ساڵ له‌دوای دامه‌زرانی يه‌كه‌م حكومه‌تی كوردستان، ئێستاشی له‌گه‌ڵدابێ، له‌وه ناچێ كه هيچ كام حيزب نيه‌تی گۆڕينی شێوازی حوكم و به‌ردانی ڕوانگه‌ی حيزبی حاكم ی په‌يدا كردبێ. هيچ كاميان هه‌ڵوێستی تاكڕه‌وانه‌ی به‌رنه‌داوه و هێشتا حيزب و حكومه‌ت به‌لايانه‌وه دوو ديوی عانه‌يه‌كن. ئه‌وانه‌ش سه‌ره‌ڕای ته‌به‌ننا كردنی ده‌ستوورێكی عيراقی سه‌رتاسه‌ری، و زۆرانبازی ديموكراسی له به‌غدا و گۆڕانی ئه‌جيندای جيهانی سه‌رده‌م. ئه‌وا دوو ساڵ به‌سه‌ر ڕيفه‌راندۆمی ده‌ستوری عيراقی نوێ تێپه‌ڕی و ساڵ و نيوێكيش به‌سه‌ر پڕۆسه‌ی ئاسايی كردنه‌وه‌ی حوكمڕانی هه‌رێمی كوردستان تێپه‌ڕی و هێشتا ده‌ستوری هه‌رێمی كوردستان سه‌ری ده‌رنه‌هێناوه، به‌لكو ئێستا كه‌متريش له جاران باسی لێوه ده‌كرێ. لهو نێوه‌شدا، په‌رله‌مانی كوردستان ڕۆڵ و ده‌سه‌ڵاتی له ته‌شريع و چاودێری حكومه‌ت و سه‌رپه‌رشی هه‌رێمدا به‌ره‌و كزی ده‌ڕوات له‌جياتی پێچه‌وانه.
كۆرپه‌ی شيرين، سوته‌مه‌نی براكوژی
ميلله‌تی كورد به كه‌ڵتور ئازا و به هيمه‌ت و خاوه‌ن عيزه‌ت نه‌فسه. له ڕابوردوودا، لهگهڵ باری دژوار و سه‌خت خۆی گونجاندوه و به‌رگه‌ی هێرشی دڕندانه‌ی دوژمنی گرتوه. قوربانی زۆری داوه، و له ڕووی شكستدا ووره‌ی به‌ر نه‌داوه. خيزانی كورد، به كۆمه‌ڵ، ماڵ و شوێنی باوك و باپيرانيان چۆڵ كردوه و سه‌ريان هه‌ڵگرتوه و ڕايان كردۆته شاخ و هه‌نده‌ران بۆ خاتری پشتگيری كردن له ڕۆڵه پێشمه‌رگه‌كانيان. كه باوكێك كوڕی يه‌كه‌می شه‌هيد ده‌بوو، كوڕی دووهه‌می بۆ تۆڵه سه‌نده‌وه هانده‌دا. دايكی جه‌رگ سوتاو گله‌يی خۆی هه‌ر له دوژمن ده‌كرد و په‌شيمانی نيشان نه‌ده‌دا، به‌ڵكو شانازی به ڕۆڵه شه‌هيده‌كه‌ی ده‌كرد. جا ڕوحی خۆبه‌خت كردن و ئامادهيی قوربانيدانی نه‌ته‌وه‌ی كورد له وه‌سف كردن نايه‌ت. دياره كه خه‌ڵكی كوردستان متمانه‌یان به سه‌ركرده سياسيه‌كانیان كردوه و به دڵنياييه‌وه گيانی ڕۆله‌كانیان خستۆته به‌رده‌ستيان، بۆ ئه‌وه‌ی له شه‌ڕی چاره‌نوس سازدا بيانكه‌نه قه‌ڵغانێك له به‌رامبه‌ر تيری دوژمنه سه‌ره‌كیه‌كان. ميلله‌ت چاوه‌ڕێ بوو كه خوێنی ڕۆڵه‌كانيان به فيڕۆ نه‌چێ، خه‌سار نه‌كرێ، به خۆڕايی نه‌ڕژێ. چاوه‌ڕێ بوون كه سه‌ركرده‌كان له ئاستی مه‌سئوليه‌ته‌كه‌دا ڕه‌فتار بكه‌ن و له بڕياری چاره‌نوس سازدا ئه‌وپه‌ڕی حيكمه‌ت به‌كار بهێنن، و جگه‌رگۆشه‌كانيان نه‌كه‌نه سووته‌مه‌نی بێ ئامانج. ئه‌و جۆره ئومێد و ئيمانه‌شه وای كردوه كه‌وا كوردی هه‌نده‌ران به قه‌ناعه‌ته‌وه كاری لۆبی و خه‌باتی ده‌ره‌كی، به ڤۆله‌نته‌ری و و له‌خۆ بورده‌يی، به‌خۆڕايی و به‌بێ به‌رامبه‌ر، ئه‌نجام بده‌ن.
جێگه‌ی داخه كه ئه‌و متمانه‌يه‌ی ميلله‌ت به سه‌ركرده‌كان له هه‌موو كاتێك و له هه‌موو سه‌رده‌مێكدا له جێگه‌ی خۆی نه‌بووه. به هه‌ڵه‌ی سه‌ركرده‌كان، ئاستی زه‌ره‌ر و مه‌زنیی قوربانيه‌كانی بزوتنهوهكه، زۆر له‌وه مه‌زنتر بووه كه دوژمن پێی ده‌گه‌ياند. شه‌ڕی ناوه‌كی خۆخۆری نه‌ك ته‌نيا له ووره‌ی ميلله‌ت و ميسداقيه‌تی سه‌ركرده‌كانی كه‌م كرده‌وه، به‌ڵكو خه‌نجه‌ری ژه‌هراوی له جه‌رگی بزوتنهوهكه دا و برينێكی وای دروست كرد كه سارێژبوونه‌وه‌ی ئاسان نيه. بێ گومان هه‌ڵكه‌ندنی ڕه‌گی دوژمنكاری كارێكی زه‌حمه‌ته و به سروشت هه‌تا چه‌ند نه‌وه‌يه‌كی دواتريش ده‌گوازرێته‌وه. هيچ حيزبێكی ناو گۆڕه‌پانی كوردستان نيه كه ده‌ستی له براكوژی پاراستبێ، وه‌يان زۆربه‌ی تواناكانی له شه‌ڕ و ململانێی ناوه‌كیدا به‌كار نه‌هێنابێ. هيچ كاميان نيه كه خوێنی لاو و جگه‌رگۆشه‌ی كوردی به‌فيڕۆ نه‌دابێ. به‌ڵام گله‌يی مه‌زن له دوو حيزبی ده‌سه‌ڵاتداری يه‌كێتی و پارتی ده‌كرێ.
دووبرا و دوژمنی سه‌ره‌كی
هه‌تا ئه‌و دواييه‌ش، هه‌ردوو حيزب له ناخياندا، يه‌كتريان به دوژمنی سه‌ره‌كی داده‌نا و ڕژێمه دراوسێكانيشيان به دوژمنی لاوه‌كی و فه‌رعی داده‌نا. بۆ قه‌زيه‌ی چاره نوس ساز و ستراتيژی، ئامادهيی ئه‌وه‌يان تێدا نه‌بوو كه موساوه‌مه و سازش لهگهڵ يه‌كتری بكه‌ن و هاوكێشه‌ی براوه به‌رامبه‌ر براوه مسۆگه‌ر بكه‌ن. به‌ڵام لهگهڵ دوژمندا، هه‌موو ڕۆژێك ئاماده‌ی موساوه‌مه و سازش بوون. ئه‌وه‌ش ڕه‌فتارێكی بۆماوه‌يه و به‌شێكه له كه‌ڵتووری دواكه‌وتوی كورد به گشتی. له‌ناو خێزانی كورد دا، كه دوو برای ناڕێك شه‌ڕ ده‌كه‌ن، ئاماده‌ن هه‌تا ڕاده‌ی ئێسك شكاندن لهگهڵ يه‌كتريدا عيناد بن. به‌لايانه‌وه ئيهانه و ڕوو ڕه‌شيه ئه‌گه‌ر نه‌رمی بۆ يه‌كتری نيشانده‌ن. به‌ڵام لهگهڵ براده‌ر، دۆست، دراوسێ، وه‌يان بێگانه‌ی نه‌ناس، ئاماده‌ن كه گيان و ماڵ و حاڵيان بكه‌نه قوربانی.
ڕه‌فتاری سياسيه‌كانيش به هه‌مان شێوه‌يه. هه‌رده‌م ئاماده بوونه ده‌ست له ده‌ستی دراوسێ و ڕژێمه دوژمنهكانيان بنێن، و به فيتی موخابه‌راته‌كانيان ئاگری براكوژی خۆش بكه‌ن. سوخريه‌ی قه‌ده‌ريش له‌وه‌دايه كه‌وا سه‌ركرده‌كانی كورد ناوبژيكردنی جه‌ماوه‌ر و كه‌سايه‌تی كوردی قه‌بول ناكه‌ن، به‌ڵام ناوبژيكه‌ريه‌تی ڕژێمه‌كانی دراوسێيان قه‌بول بووه. ڕژێمی ئێران، كه هانده‌ری براكوژی بووه، به ناوبژيكه‌ر قه‌بول كراوه. خۆ ئه‌گه‌ر فشاری ده‌ركی زلهێزه‌كان (به تايبه‌تی ئه‌مه‌ريكی) نه‌بوايه، شه‌ڕی براكوژی نێوان پارتی و يه‌كێتی هه‌تا ئێستاش له گه‌رمه‌ی دا ده‌بوو. به‌رده‌وامێتی ناكۆكی توندڕه‌وانه و شێوازی ململانێی ناشارستانی نێوان پارته گه‌وره و بچوكه‌كان هێشتا بايی ئه‌وه‌نده هێدی نه‌بۆته‌وه كه متمانه ببه‌خشێ. سه‌ره‌ڕای ئه‌و هه‌موو ئه‌زموونه تاڵه، و توڕه‌يی ميلله‌ت، و مه‌زنی ئه‌جيندا چاره‌نوس سازه‌كانی به‌رده‌ميان، هێشتا ڕه‌فتاری سه‌ركرده‌كان بايی ئه‌وه‌نده دڵنيا كه‌ره‌وه نينه.
سه‌ركرده‌كان خۆيان دان به‌وه‌دا ده‌نێن كه‌وا ئه‌وه‌نده‌ی پێشمه‌رگه‌ی دێڕين له شه‌ڕی براكوژی نێوان يه‌كێتی نيشتيمانی و پارتی ديموكرات و و پارتی سۆشياليست و پارته ئيسلاميه‌كاندا كوژراون و كه‌مئه‌ندام كراون، نيو ئه‌وه‌نده‌يان له هه‌مان ماوه‌دا به ده‌ستی دوژمنان نه‌بوونه‌ته قوربانی. خۆ قوربانيه‌كانی نێوانيان، هه‌روه‌ك شه‌هيدی شه‌ڕی به‌رامبه‌ر دوژمنی ده‌ره‌كی، بونه‌ته ڕه‌قه‌م بۆ موزايه‌ده و خۆهه‌ڵكێشان و قاچينه‌وه‌ی دارايی و پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی حيزبايه‌تی، به بێ ئه‌وه‌ی كه به‌رنامه‌يه‌كی سيسته‌ماتيكی بۆ ئاسايی كردنه‌وه‌ی بارودۆخی سياسی و قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی زه‌ره‌رمه‌ندان و خيزانه‌كانيان له ئارادابێ.
ڕه‌نگدانه‌وه‌ی براكوژی له‌سه‌ر لۆبی و خه‌باتی ده‌ره‌كی
گومانی تێدا نيه كه ململانێی توندڕه‌و و شه‌ڕی براكوژی ده‌بنه مايه‌ی بێزاری خه‌ڵك و دابه‌زينی ووره و ڕوخانی سيسته‌م له كوردستاندا. له هه‌نده‌رانيش، به هه‌مان شێوه، كاريگه‌ری ترسناك و تێكده‌ريان له سه‌ر كۆمه‌ڵگای كوردی و كه‌مپه‌ينی لۆبیكردن هه‌يه. شايانی باسه كه‌وا كۆمه‌ڵگای كوردی هه‌نده‌ران كۆپيه‌كی چاندراوی كوردستانه. و به داوی سياسی و سۆزداريی كۆمه‌ڵايه‌تی و په‌تی نيشتيمان په‌روه‌ریه‌وه به كوردستانه‌وه به‌ستراو‌‌ه‌ته‌وه. به هه‌مان پێناسه‌ش، دوچاری سياسه‌تكاری حيزبايه‌تی دوو جه‌مسه‌ريی بووه. سه‌ره‌ڕای ئازادی بيروڕا و بێ منه‌تی كوردی هه‌نده‌ران، كه‌چی هێشتا ململانێی حيزبه كورديه‌كان (به تايبه‌تی هی پارتی و يه‌كێتی) له كوردستاندا به خێرايی ده‌گوازرێته‌وه ناو كۆمه‌ڵگای كوردی ده‌ره‌وه. له كاتی براكوژيشدا، كۆمه‌ڵگاكه به هه‌مان ڕاده‌ی سه‌رگه‌رميه‌وه ده‌كه‌ونه بارێكی مه‌شحون و ئنيشيقاقێكی سه‌رتاسه‌ری.
كوردی هه‌نده‌ران، له دووره وڵاتيدا، له ڕووی ڕووداوه دڵته‌زێنه‌كانی ناو كوردستاندا، خۆيان به بێ چاره و بێ ده‌سه‌ڵات ده‌زانن. ئه‌و لۆبيكه‌رانه‌ی كه خه‌مخۆری وڵاتن، و خه‌ريكی كه‌مپه‌ينن بۆ په‌يدا كردنی دۆستی بێگانه و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ته‌وژمی سياسی دوژمنه‌كان، له كاتی براكوژيدا ده‌كه‌ونه داوی جالجالۆكه‌وه. خۆيان به ئه‌سيری ڕووداوه‌كان ده‌بينن، دونيايان لێ ته‌سك ده‌بێته‌وه، ووره‌يان نزم ده‌بێ و سه‌ريان لێ ده‌شێوێ. هاوكاری و كاری هه‌ره‌وه‌زی و هه‌ماهه‌نگيان نامێنێ. توانا و هيممه‌ته‌كانيان به‌فيڕۆ ده‌چێ، و له به‌رامبه‌ر دۆست و دوژمنيشدا، چاو و ڕووی لۆبيكردنیان نامێنێ.
ئه‌و كاته‌ی كه كورد له ده‌ستی دوژمندا تووشی كاره‌سات ده‌بوو، كه‌مپه‌ينی لۆبيكردنی كوردی جۆشی وه‌رده‌گرت و كاريگه‌رتر ده‌بوو. كۆمه‌ڵگاكه ووره‌ی به‌رز ده‌بوو و وه‌ك ئاگر به ڕووی دوژمندا هه‌ڵده‌گه‌ڕا. بۆيه‌ش، به به‌راوردی نيسبی لهگهڵ ئيمڕۆدا، كه‌مپه‌ينی لۆبيكردنی كوردی له سه‌رده‌می هه‌ڵه‌بجه و ئه‌نفالدا، سه‌ره‌ڕای كه‌می ئه‌ندامه ئاكتيڤه‌كان، لهو په‌ڕی كاريگه‌ريدا بوو. به‌ڵام له ساڵانی ١۹۹٤-١۹۹٨دا، كه‌مپه‌ينی كوردی كه‌وته ئه‌و په‌ری لاوازی و شه‌رمه‌زاری چونكه براكوژی نێوان يه‌كێتی و پارتی له عه‌قل و مه‌نتيق تێپه‌ڕيبوو. له جياوازی فيكری، و به‌رژه‌وه‌ندی دارايی و ئابووری و سياسی و نفوزی كۆمه‌ڵايه‌تی ده‌رچوو بوو. كه‌وتبوه قالبی تۆڵه و تۆڵه سه‌ندنه‌وه و به‌رامبه‌ركێی شه‌خسی سه‌ركرده بڕيارده‌ره‌كان، دوور له هه‌موو بيرو بۆچوون و فه‌لسه‌فه و به‌رنامه‌ی ستراتيژی.
سه‌رده‌می نوێ
خۆشبه‌ختانه، له‌وه ده‌چێ ئيمڕۆ كاتی براكوژی و خوێنڕێژی ناوه‌كی به‌سه‌رچوو بێ، و له به‌رژه‌وه‌ندی هيچ كام حيزب دا نيه ئه‌و ئاگره خۆشكاته‌وه. لهو پێنج ساڵه‌ی دواييدا، سه‌ركرده‌كانی كورد ڕۆڵی به‌رچاويان له دابين كردنی چه‌ندين ده‌ستكه‌وتی مه‌زنی ستراتيژی له عيراقدا بينيوه. له ده‌ره‌وه‌ی عيراقيش، وا دێ تۆڵه‌ی سه‌رده‌می براكوژی بكرێته‌وه و ته‌نسيقی لۆبيكردن له نێوان نوێنه‌ره‌كانی حكومه‌ت ڕوويان له زياده‌يه. به هۆی هيممه‌تی هه‌مه‌لايه‌نه، بزوتنه‌وه‌ی ميلله‌ت قۆناخی مه‌زنی تێپه‌ڕاندوه و بار ئيمڕۆ له‌باره بۆ دامه‌زراندنی بناغه‌ی ده‌وڵه‌تی كوردی.
به‌ڵام جێگه‌ی داخه كه‌وا ململانێی تێكده‌ر له نێوان دوو حيزبه سه‌ره‌كيه‌كه هه‌ر به‌رده‌وامه و بوه‌ته كۆسپێكی مه‌زن له‌به‌رده‌م پێشكه‌وتنی ناوه‌كی و لۆبی ده‌ره‌كيدا. تا ئێستاش له زۆر وڵاتدا كاری لۆبی كردنی حيزبه‌كان هه‌ر به جيايه و به‌ڵكو نوێنه‌ری حكومه‌تيش له چه‌ند وڵاتێكی گرنگی بيانيدا ساغ نه‌كراوه‌ته‌وه. خۆ ده‌كرێ ململانێی سياسی حيزبه‌كان تابيعێكی شارستانيانه و مۆدێرن بگرێته به‌ر، به‌بێ ئه‌وه‌ی ڕێگر بێ له پێشخستنی به‌رژه‌وه‌ندی به‌رزی وڵات. ئه‌ركی سه‌رشانی ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێمی كوردستانی باشووره كه له ئاستی به‌رپرسيارێتی مه‌زن و مێژوويی و چاره‌نوسيانه‌دا ڕه‌فتار بكه‌ن و هه‌رده‌م له بيريان بێ كه ئه‌وه‌ی ئێستا ده‌يكه‌ن، له به‌غدا، له هه‌ولێر، له په‌رله‌مان، له سه‌رۆكايه‌تی هه‌رێم، له كابينه‌ی حكومه‌ت، له وه‌زاره‌ت و موئه‌سسه‌سه‌كانی ئيداره‌ی هه‌رێم و له ناو كۆمه‌ڵگای كوردستاندا، هه‌رمه‌موويان به‌شێكن له ياری چاره‌نوس، و كاريگه‌ريان له‌سه‌ر دواڕۆژی كوردستاندا هه‌يه. هه‌ر بڕيارێك يان ڕه‌فتارێكی ده‌يده‌ن و ده‌يكه‌ن، له جه‌بهه‌ی شه‌ڕی ده‌ره‌كی و ناوه‌كيدا ڕه‌نگ ده‌داته‌وه.
پوخته‌ی په‌يام
له سه‌رده‌می گلۆبه‌ليزه و گۆڕانی پارسه‌نگی هێزه سياسی و ئابوريه‌كانی جيهان، دونيا وا له گۆڕانه. ڕۆڵی نوێنه‌رانی حكومه‌تی كوردی له ده‌ره‌وه‌ی وڵات و هی خه‌باتكه‌ره لۆبيزانه‌كان له‌وپه‌ڕی گرنگی دايه. به هۆيانه‌وه، ده‌كرێ وڵاتێك دروست بكرێ وه‌يان تێك بدرێ. بۆيه ده‌بێ كاريان بۆ ئاسان بكرێ، و پشتيان به عه‌داله‌تی قه‌زيه‌كه‌يان ئه‌ستوور بكرێ. به‌ڵام، هه‌ركاتێك كه سياسه‌تی ناوه‌كی وڵات ڕوی له تێكده‌ری و خۆ خۆری بێ، ئه‌وا دوژمنمان پێ ناوێ هه‌تا ئه‌ركی نوێنه‌ر و لۆبيسته‌كانمان قورس بكات. ململانێی تێكده‌ر و گه‌نده‌ڵيی و كه‌مته‌ركيزيی ئيداره‌ی كوردی تاقه هۆكاره كه ده‌بێته مايه‌ی دابه‌زاندنی ووره و قورس بوونی ئه‌ركی نوێنه‌ر و لۆبيستهكانی كورد له هه‌نده‌ران.
له شه‌ڕی بازاڕ و شه‌ڕه نفوز و شه‌ڕه فيكر و شه‌ڕه ئاين و شه‌ڕی تيرۆری جيهانی ئيمڕۆدا، هه‌موو وڵاتێكی سه‌ر زه‌مين تووشی به تووشی ئاگری ململانێی ناوه‌كی بوه. ته‌واوی حكومه‌ت و ده‌سه‌ڵاتداران و كۆمه‌ڵگاكانيان پێيانه‌وه شله‌ژاون و ئاينده‌يان لێ تاريك بووه. لهو ڕۆژگاره‌دا، ته‌نيا وڵاتانی خاوه‌ن بنه‌مای ديموكراسی وه‌يان عه‌داله‌تی كۆمه‌ڵايه‌تی له براوه‌كانن و به دڵنيايی و به متمانه‌وه سه‌يری دواڕۆژ ده‌كه‌ن. هه‌رچی وڵاتانی خاوه‌ن حوكمی ئۆتۆكراتی و ديكتاتۆرین، ئه‌وانه‌ی كه ده‌سه‌ڵاتدارانيان هه‌تا گه‌رده‌ن له گه‌نده‌ڵی ئاڵاون و ميلله‌تيان به زه‌بری ئاسن به‌ڕێوه ده‌به‌ن، ئه‌وانه له خانه‌ی دۆڕاوه‌كانن و ده‌وڵه‌ته‌كانيشيان له مه‌ترسی هه‌ڵوه‌شانه‌وه دايه.