يه‌كێتی: شه‌به‌حی مه‌رگ و ڕێگای زيندووبوونه‌وه
به‌شی يه‌كه‌م: قه‌يرانی ڕێكخراوه‌كه و هۆكاره سه‌ره‌كيه‌كانی
دلاوه‌ر عه‌بدولعه‌زيز عه‌لائه‌ددين
هاوڵاتی ۹/١١/٢٠٠٨
چه‌رخێكه خه‌لكی كوردستان خۆشی له‌خۆی نه‌ديوه و له به‌ر ئاگری كێشه سياسی و شه‌ڕه ده‌ستكرده‌كاندا ده‌ناڵێنی. ئازادبوونی به‌شێكی كوردستانی باشوور له ده‌ست ڕژێمی سه‌ددام له ساڵی ١۹۹١ حاڵه‌تێكی تازه‌ی داهێنا و چانسی موباده‌ره‌ی خسته به‌رده‌ست سه‌كرده‌كانی كورده‌وه. له نێو ئهو حيزبانه‌ی كه له سه‌رده‌می شاخدا گۆڕه‌پانی سياسی كورديان پڕكردبووه‌وه، ته‌نيا يه‌كێتی و پارتی توانيان گۆڕه‌پانی حوكمڕانيش داگير بكه‌ن. هه‌ڵبژاردنه‌كانی ١۹۹٢يش سه‌لمانديان كهوا ئه‌ودوو حيزبه به موسته‌هه‌قی مافی دروستكردنی حكومه‌ت و پێشره‌وێتی هه‌رێميان هه‌يه. حيزبه‌كانی تريش له نێوان دوو حيزبه زله‌كه‌دا هاتوچۆيان كرد و هه‌ندێكيان بوونه مێژوو و ئه‌وانی تريش به بچووكی و كه‌مكاريگه‌ريی مانه‌وه
بوونی يه‌كێتی و پارتی وه‌ك دوو حيزبی هاوسه‌نگ و هاوشان له هه‌رێمێكی تازه ڕزگاركراودا باشترين ده‌سپێكی پڕۆسه‌ی وڵاتسازی و دامه‌زراندنی سيسته‌می ديموكراسی بوو. خهڵكی كوردستان به گه‌شبينيه‌وه ئاواته‌خوازبوون كه ئهو دوو حيزبه له ئاستێكی به‌رزی به‌رپرسياريه‌تيه‌وه پڕۆسه‌ی ده‌وڵه‌تسازی ده‌ستپێبكه‌ن و ئاواتی دێڕينی كورد به‌دی بێنن. هه‌تا شه‌ڕی براكوژی په‌يدا نه‌بووبوو، كه‌شی سياسی كوردستانی باشوور ڕووی له ديموكراسيه‌تی فره‌حيزبی بوو و به‌ڵێنی دامه‌زرانی وڵاتێكی مۆدێرنی پێوه بوو. بهڵام له‌دوای شه‌ڕی براكوژی و له‌تبوونی ئيداره‌ی هه‌رێم، هه‌ريه‌ك له پارتی و يه‌كێتی به تاكڕه‌وانه مۆنۆپۆڵی حوكمڕانيان له به‌شێكی بچوك كراوه‌ی كوردستاندا دامه‌زراند. سه‌لمانديان كهوا هيچ كام له‌و دوو حيزبه له ناخدا بايی ئه‌وه‌نده ئيلتيزامی به دامه‌زرانی سيسته‌می ديموكراسی فره‌حيزبیه‌وه نيه كه بتوانێ پێشڕه‌وێتی پڕۆسه‌كه بكات. تاكڕه‌وێتی و مۆنۆپۆڵی حوكمی پارتی چاوه‌ڕوانكراو بوو، بهڵام ئهو يه‌كێتيه‌ی كه له مه‌ودای بيست ساڵی پێشتردا به‌ڵێنی دامه‌زرانی موئه‌سسه‌سه‌ی به‌ديلی به خهڵكی كوردستان دا، چی كارێكی شايانی بۆ داهێنانی كڵتوری موئه‌سسه‌ساتی ئه‌نجام نه‌دا. له‌جياتيان كه‌وته موماره‌سه‌ی سياسه‌تكردن به هه‌مان شێوازی پارتی، و چڕكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌لات له ده‌ستی چه‌قێكی بێ هاوتادا. بۆيه‌ش له‌و سه‌رده‌مه‌دا ته‌نيا هيوا بۆ داهێنانه‌وه‌ی كه‌شی ديموكراسی له هه‌رێمدا بريتی بوو له هاندانی يه‌ك گرتنه‌وه‌ی دوو ئيداره‌كه و زيندوو كردنه‌وه‌ی كڵتوری حوكمڕانی دووحيزبی.
گۆڕانی ڕژێم له به‌غدا، فرسه‌تی ده‌وڵه‌مه‌ندبوون و فراوانكردنی ده‌سه‌لاتی بۆ حيزبه‌كورديه‌كان هێنايه پێشه‌وه. ئهو فرسه‌تانه‌ش هانده‌ری سه‌ره‌كی بوون بۆ يه‌كگرتنه‌وه‌ی دوو ئيداره‌كه‌ی پارتی و يه‌كێتی. بهڵام سه‌ركرده‌كانی ئهو دوو حيزبه، كه له‌به‌غدادا به كاركردن له‌ژێر ئاڵا و ده‌ستوورێكی ديموكراسيدا ڕازی بوون ، كه‌چی له هه‌رێمدا به‌رده‌وامێتيان به ڕهوتی تاكڕه‌وانه و ئيداره‌ی گه‌نده‌ڵ و سيسته‌می كۆنه‌په‌رستانه دا. واته دوور له ئاواتی خه‌ڵك، ڕهوتی فره‌حيزبی نه‌هاته كايه‌وه و هه‌ردوو حيزب سه‌رقاڵی زێده‌چه‌قاندنی ده‌سه‌ڵاتی تاكڕه‌وانه بوون له ناوچه ئيداريه‌كه‌ی پێشترياندا، وه به‌يه‌كه‌وه‌ش ڕێكه‌وتن له‌سه‌ر دواخستنی ديموكراسيه‌ت و كه‌م كردنه‌وه‌ی ئازادی ده‌ربڕين له هه‌رێمدا. ئێستاش سهرهڕای ئهو بێهيواكردنانه، تروسكه‌هيوای چاكبوونی بارودۆخ و گه‌شه‌كردنی پڕۆسه‌ی ديموكراسی هه‌رماوه. دامه‌زرانی ديموكراسيه‌ت له به‌غدا و داهێنانی ڕه‌قابه‌ی ياسايی و دارايی فيدرالی فاكته‌ری گرنگن بۆ مولزه‌مكردنی پارتی و يه‌كێتی بۆ گۆڕانكاری سيسته‌م. فاكته‌ری له‌وانه‌يش گرنگتر بريتيه له به‌رده‌وام بوونی فشاری خهڵكی كوردستان و فشاری ميدياكان بۆ چاكردنی بارودۆخ.
شايانی باسه كهوا، ئه‌گه‌رچی ئه‌زموونی حوكمڕانی ئهو دووحيزبه تاكڕه‌وه (به‌ته‌نيا يان پێكه‌وه) به‌رده‌وام له فه‌شه‌لدا بووه و ئێستاش ده‌ستله‌ناوده‌ستن بۆ سه‌بركردنه‌وه‌ی ڕه‌وڕه‌وه‌ی پێشكه‌وتن، بهڵام پێشبڕكێی نێوانيان هه‌ربه‌رده‌وامه و له ئاينده‌شدا هه‌ر ده‌بێته هه‌وێنی گۆڕانكاری. هه‌تا ئهو دوو حيزبه به هاوشانی و هاوسه‌نگی بمێنن، ئهو تروسكه هيوايه هه‌ر ده‌مێنێ. بهڵام له حاله‌تی فه‌وتانی هه‌ركامێكيشيان، ئهو هيوايه‌ش نامێنێ و چانسی په‌يدابوونی ديموكراسيه‌ت له بنه‌ڕه‌ته‌وه نامێنێ، هه‌روه‌ك له ١۹۹٦ هه‌تا ٢٠٠٥ له هيچ كام لا په‌يدا نه‌بوو. جا هه‌ركام له‌وانه وه‌ك حيزبی حاكيم به‌سه‌ر كوردستاندا زاڵ ببێ، ئه‌وا دۆزی كورد هه‌ر زه‌ره‌ر ده‌كات. پرسيارێكی گرنگ ئه‌وه‌يه ئايا هيچ كام له‌و دووانه قابيلی زاڵ بوون وه‌يان وون بوونه؟ له وه‌لامدا به‌ڵێ، پارتی ده‌مێكه له‌سه‌ر گۆڕه‌پانی كوردستاندا زاڵ بووه، و يه‌كێتیش له به‌ر قه‌يرانی ناوه‌كيدا هه‌ر له پاشه‌كشه‌ی به‌رده‌وامدايه. پرسياری تر، ئايا كاری يه‌كێتی له‌كار ترازاوه وه‌يان ڕێگه‌چاره‌ی له‌به‌رده‌مدا ماوه؟ وه‌ڵامی ئه‌وه‌يان مايه‌ی تێڕمانه و بابه‌تی تاوتوێكردنه له‌و وتاره‌دا.
يه‌كێتی و قه‌يرانی ناوه‌كی
شاراوه نيه كهوا يه‌كێتی نيشيمانی كوردستان ده‌مێكه له قه‌يرانێكی به‌رده‌وامدايه، كه له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕ بوونی كاتدا قوڵتر و ترسناكتر دهبێ. هۆكاری قه‌يرانه‌كان هه‌مه‌جۆرن، بهڵام سه‌رچاوه‌كه‌يان بريتيه له ململانێی به‌رژه‌وه‌ندی له ناو كه‌شێكی ئه‌ناركی و له غيابی ياساسه‌روه‌ری. يه‌كێتی له ڕۆژی دامه‌زرانيه‌وه چه‌ندين گروپی ناته‌با و ئاراسته‌ی فيكری و فه‌لسه‌فی لێك دابڕاوی له‌ژێر سێبه‌ری كه‌سايه‌تيه‌كی مه‌زندا كۆكردبووه‌وه. ڕێكخراوی كۆمه‌ڵه‌ی ڕه‌نجده‌ران و بزوتنه‌وه‌ی سۆشياليست و خه‌تی گشتی سێ كۆره‌گه‌كه‌ی يه‌كێتی بوون، مام جه‌لال تاڵه‌بانيش براگه‌وره و خاڵی هاوبه‌شيان بوو. بهڵام له‌گه‌ل ڕۆژگار و گۆڕانی سه‌رده‌مدا، جياوازيه فيكری و فه‌لسه‌فيه‌كان باو و هۆكاری بوونيان نه‌ما، بۆيه‌ش هه‌رسێ ڕێكخراوی ناو يه‌كێتی له هه‌يكه‌لی حيزبێكی تازه‌دا تێكه‌ڵ كران.
سهرهڕای تێكه‌ڵ بوون، تا ماوه‌يه‌ك سۆزی كۆنه دۆستايه‌تی و يانه‌ی پێكهاته كۆنه‌كانی يه‌كێتی هه‌ر به‌رده‌وام بوو، بهڵام له دوای گه‌يشتنی يه‌كێتی به ته‌ختی حوكمڕانی، شه‌ری ده‌سه‌ڵات بووه بنه‌مايه‌كی تازه بۆ دروستكردنی چه‌ندين گڕوپی كێبڕكێكه‌ر. بوونه هۆی په‌يدابوونی ته‌كه‌تولی نوێ له‌سه‌ر بنه‌مای وه‌لائی تاكه‌كه‌سی، به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌ش، نه‌زعه‌ی ناوچه‌گه‌رێتی، نزيكبوونه‌وه له چه‌قی ده‌سه‌ڵات و هی تر. سێ كوتله‌ی زه‌ق ته‌به‌لوريان كردوه بهڵام گه‌وره‌ترينيان هی "خه‌تی گشتی" یه كه سه‌ر به سكرتێری گشتيه و له كۆی دوو كوتله‌كه‌ی تر مه‌زنتره و قاعيده‌كه‌شی فراوانه و له ته‌واوی ناوچه‌ی ژێر ده‌سه‌ڵاتی يه‌كێتيدا بڵاوه. پێكهاته‌ی هه‌موو كوتله‌كانيش هاوشێوه‌يه و هيج جۆره جياوازيه‌كيان له ڕووی خه‌بات و ڕه‌وت و ڕه‌فتاردا له‌نێواندا نه‌بووه. ته‌نانه‌ت، كادر و ئه‌ندام و پێشمه‌رگه‌كان وه‌لائيان له كوتله‌يه‌كه‌وه بۆ يه‌كێكی تر به‌گوێره‌ی به‌رژه‌وه‌ندیه كاتيه‌‌كان گۆڕيوه. هه‌رچی قاعيده‌ی جه‌ماوه‌ری كوتله‌ی ڕيفۆرمه، به‌گشتی له ناوچه‌ی سلێمانی وده‌وروبه‌ره‌كه‌ی چڕبۆته‌وه، و قاعيده‌ی كوتله‌ی سێهه‌ميش له ناوچه‌ی هه‌ولێر و كۆيه چڕبۆته‌وه. شايانی باسه كه زۆر له كادر و ئه‌ندامانی يه‌كێتی هه‌ن كه خۆيان به هاوپه‌يمانی هيچ كام له كوتله‌كان دانانێن.
له كۆنه‌وه سياسه‌تی سكرتێری گشتی هانده‌ر و ڕێخۆشكه‌ر بووه بۆ جۆشدانی كێبڕكێی ناوه‌كی، و به هونه‌رمه‌ندانه توانیويه‌تی ئيداره‌ی كوتله‌كان به‌جۆرێك بكات كه له توانا و ده‌سه‌لات و هه‌يبه‌تی خۆی كه‌م نه‌كاته‌وه. هه‌ركاتێك گه‌شه‌كردنی پێكهاتێك وه‌يان كوتله‌يه‌كی دياريكراوی ناو يه‌كێتی گه‌يشتبێته ڕادهی مه‌ترسی بۆی، ئه‌وا له ده‌سه‌لات و جموجۆڵی سه‌رۆك كوتله‌كه‌ی كه‌م كردوه‌ته‌وه و كادره‌كانی سه‌ر به كوتله‌كه‌يشی كردۆته قۆچی قوربانی. له هيچ كاتێكدا ئهو جۆره ئيداره‌كردنه‌ی كوتله‌كان ئاسان و ئاشتيانه نه‌بووه، به‌ڵكو له زۆربه‌ی حاله‌تدا بووه‌ته مايه‌ی كرژی و ته‌شه‌نه كردنی ڕه‌شبينی و ڕۆحی ياخی بوون. خۆ له ساڵانی ٢٠٠٠ هه‌تا ٢٠٠٤، سكرتێری گشتی سه‌رۆك و كادره پێشكه‌وتوه‌كانی هه‌ردوو كوتله‌كه‌ی تری پشتگوێ خستبوو و ده‌سه‌لاتی له‌ده‌ست ده‌رهێنابوون. ئه‌وه‌يش بووه هۆی زوير بوون و ياخی بوونی ته‌واوی دوو كوتله‌كه، و بووه هه‌وێنی هه‌وڵه كوده‌تايه‌كه‌ی ساڵی ٢٠٠٤. له جياتی ئه‌وه‌ی سكرتێری گشتی له دوای ئهو ڕووداوه مه‌ترسيداره به سياسه‌ته‌كه‌ی دا بچێته‌وه و كوتلهكاری له بنه‌ڕه‌ته‌وه نه‌هێلێ، كه‌چی به‌رده‌وام بوو له جۆشدانی هه‌مان ڕه‌وت و كوتلهكاری گه‌يانده ئاستێكی مه‌زنتر و كرژتر.
جه‌مسه‌رگيری و بێباكی
له‌و سێ چوار ساڵه‌ی ڕابوردوودا ئاستی جه‌مسه‌رگيری و بگره توندوتيژی له نێوان باڵه جياوازه‌كان گه‌يشتۆته ڕادهی جياخوازی و چاره‌نوسی ڕێكخراوه‌كه‌‌ی وا خستۆته مه‌ترسيه‌وه. قه‌يرانه‌كه بايی ئه‌وه‌نده مه‌ترسيداره كه زۆرينه‌ی كادر و چاودێره‌كانی يه‌كێتی ترسی ته‌قينه‌وه‌ی بێ كۆنتڕۆڵيان لێ هه‌ڵنيشتووه. به‌ڕای زۆركه‌س يه‌كێتی گه‌يشتۆته دوڕيانی مان و نه‌مان، هه‌لسانه‌وه و هه‌ڵوه‌شان، وه سه‌ركرده‌كانی هيچ ئيختيارێكی تريان له‌به‌رده‌مدا نه‌ماوه له غه‌يری به‌خۆداچوونه‌وه و به‌دواكه‌وتنی به‌رنامه‌ی ڕزگار بوون. له‌به‌رامبه‌ريشدا، له‌وه‌ناچێ كه سه‌ركردايه‌تی يه‌كێتی ئه‌وله‌ويه‌تێكی شايانی دابێته چاره‌سه‌ری بارودۆخ و ڕيشه‌كێش كردنی كێشه‌كان. له‌وه‌ناچێ پڕۆسه‌يه‌كی بۆ دياريكردنی بنه‌مای قه‌يرانه‌كان و دۆزينه‌وه‌ی ڕێگه‌ی چاره‌سه‌ركردنی له خۆگرتبێ، وه‌يان ستراتيژيه‌تێكی درێژخايه‌ن و به‌رنامه‌يه‌كی مه‌دروسی بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی گرفتی ئێستا و ئاينده‌ی له‌به‌رده‌مدا بێ. خولانه‌وه‌ی بڕيارده‌ره‌كان له قاوغی ئينكار و بيباكی و بێمنه‌تيدا مه‌ترسيداره و هۆيه‌كی سه‌ره‌كی قه‌يرانه‌كانه. سوخريه‌ی قه‌ده‌ريش له‌وه‌دايه كه خودی دامه‌زرێنه‌ره سه‌ره‌كيه‌كانی يه‌كێتی و سه‌رۆكی كوتله‌كانیش سه‌رچاوه‌يه‌كی گرنگی قه‌يرانه‌كانن و خه‌ريكه ببنه باعيزی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ڕێكخراوه‌كه. په‌يامی ئهو وتاره‌ش بۆ سكرتێر و سه‌ركرده و چه‌قه بڕيارده‌ره‌كانی يه‌كێتیه كه مه‌سئوليه‌تی فرياكه‌وتنی حيزبه‌كه له ئه‌ستۆی ئه‌واندايه و پێويسته له ئاينده‌يه‌كی زۆر نزيكدا و به‌رله‌وه‌ی كارله‌كار بترازێ، ديراسه‌يه‌كی زانستيانه‌ی گرفته‌كان بكه‌ن و به له‌خۆبوورده‌يی شۆڕشی نوێسازی به‌رپا بكه‌ن. قه‌يرانه‌كانی يه‌كێتی ده‌ستكردی ده‌ره‌كی و هێزی تابوری پێنجه‌م نين و به‌رهه‌می جياوازی فيكريی نين، به‌ڵكو به‌رهه‌می زاڵبوون و به‌رژه‌وه‌نديپه‌رستێتی ده‌سه‌ڵاتدارنن. به‌رهه‌می سياسيه‌تی چه‌وتی چه‌ق و ئالقه‌كانی ده‌وره‌ی چه‌قی ده‌سه‌ڵاتن. بێ گومان زه‌ره‌مه‌ندی گه‌وره‌ش له په‌يڕه‌وی كردنی ئهو سياسه‌تانه‌يش بريتين له خودی ڕێكخراوه‌كه و خه‌لكی كوردستان و پڕۆسه‌ی وڵاتسازی و دابين كردنی ديموكراسيه‌ت.
هۆكاره بنه‌ڕه‌تيه‌كانی قه‌يران
له‌ناو ڕێكخراوێكی مه‌زنی جه‌ماوه‌ری حوكمڕان، ئاساييه كه چه‌ندين چه‌قی ده‌سه‌لات و يانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی و ته‌كه‌تولی سياسی و ئاراسته‌ی فيكری تێدا په‌يدا دهبێ. يه‌كێتی يه‌كه‌م حيزب و دواحيزب نيه كه كێشه و قه‌يرانی له‌ناودابێ. بۆيه ده‌كرێ سوود (وه‌يان عيبره‌ت) له ده‌رسی مێژووی حيزبه زيندووه‌كان و مردووه‌كان وه‌ربگرێ. بهڵام يه‌كێتی سيسته‌مێكی له‌باری نيه بۆ ئيحتيواكردنی ململانێ ناوه‌كيه‌كان. ميكانيزمێكی وای نيه بۆ سنووردار كردنی جياوازيه‌كان له چوارچێوه‌ی ده‌ستووريدا. چاودێرێكی نيه بۆ پاراستن و پياده‌كردنی په‌يڕه‌وپڕۆگرامه‌كه‌ی. كه‌ناڵێكی ديناميكی وای نيه كه سوود له بير و خوێنی تازه وه‌رگرێ. به‌ڵێ له ڕابوردوودا يه‌كێتی مينبه‌رێكی فيكری و ڕۆشنبيری سوودمه‌ند بوو، بهڵام ئێستا ئهو مينبه‌ره بۆ گۆڕانكاری به‌كارنايه‌ت و ته‌نيا بووه‌ته دوكانی شه‌ڕه‌هه‌‌ڵوێستی باڵه خاوه‌ن دژه‌‌به‌رژه‌وه‌نديه‌كان.
په‌يڕه‌وپڕۆگرام: يه‌كێتی په‌يڕه‌وپڕۆگرامێكی نوسراوه‌ی هه‌يه كه هه‌شت ساڵه هيچ گۆڕانكاريه‌كی به‌سه‌ردا نه‌هاتووه. سهرهڕای كه‌موكوڕيه‌كانی، ده‌كرا هه‌ر ئهو په‌يڕه‌وپڕۆگرامه سه‌روه‌ر بێ و ببێته مه‌رجه‌عی ده‌سه‌ڵات. ده‌كرا له‌ڕێگايه‌وه به‌رژه‌وه‌ندی گشتی به‌سه‌ر هی تابيه‌تدا زاڵ بكرێت و له كاتی كرژی و قه‌يراندا ببێته دواناوبژیكه‌ر و دواموحه‌كيم. بهڵام ئهو په‌يڕه‌وپڕۆگرامه مه‌ره‌كه‌بێكی سه‌ركاغه‌زه و ده‌مناده‌ميش دارده‌ستی ده‌سه‌لاتدارانه. پشتگوێ خستنی په‌يڕه‌وپڕۆگرام هۆيه‌كی سه‌ره‌كيه بۆ وونبوونی هه‌ويه‌ی يه‌كێتيايه‌تی و نه‌مانی په‌يوه‌نديه ڕۆحيه‌كه‌ی نێوان حيزب و ئه‌ندامه‌كانی.
براگه‌وره‌كان: له سه‌ركرده و ده‌سه‌ڵاتدارانی حيزب چاوه‌ڕێ ده‌كرێ كه له بڕيارداندا ببنه نموونه‌ی دادپه‌روه‌ريی و له جياوازيدا ببنه فاكته‌ری يه‌ك گرتوويی حيزب و له ململانێدا ببنه براگه‌وره‌ی ناوبژيكردن. دهبێ ده‌ستورپارێز و ياساسه‌روه‌ر و ميلله‌تپه‌رست بن. كاتێك كه سهركردهی يه‌كێتی ده‌بێته نموونه‌ی پێشێل كردنی ياسا و ده‌ستوور، ئيتر گله‌يی له ڕه‌عيه ناكرێت. كاتێك كه ده‌سه‌ڵاتی كوردی ده‌بێته نموونه‌ی پێشێل كردنی مافی مرۆڤی كورد، ئيتر گله‌يی له دوژمن ناكرێ.
ته‌كه‌تول: ئاساييه كه سهركردهی سياسی خهڵكی ته‌موحن و هه‌رده‌م خه‌ريكی موباره‌زه‌ی ده‌سه‌ڵات و پێشبڕكێی پۆسته سياديه‌كانن، و ئاساييه كه تۆڕی په‌يوه‌نديه‌كانيان له‌چوارچێوه‌ی ياسادا بۆ ئه‌نجامدانی تموحه‌كانيان به‌كارده‌هێنن. هه‌موو سه‌ركرده‌يه‌كيش موته‌كه‌تيل نيه. بهڵام ته‌كه‌تولكردن له‌ناو يه‌كێتی و حيزبه‌كانی تری كوردستاندا، به شێوه‌يه‌كی ناياسايی و ناشارستانی بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌جيندای تايبه‌ت و بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی تايبه‌ت به‌كار ده‌هێنرێن. بێ گومان بۆ خاتری مسۆگه‌ر كردنی وه‌لائی خهڵكی ده‌وربه‌ريان، سه‌ركرده‌كان مه‌جبوور ده‌بن كه خواسته ناياسايیه‌كانی ده‌روێشه‌كان دابين بكه‌ن. جا هه‌ر له به‌‌شينه‌وه‌ی پاره‌ی حيزب و حكومه‌ته‌وه بگره هه‌تا دابه‌ش كردنی چه‌ك و زه‌وی و يارمه‌تيدانی كادر و ئه‌ندامان بۆ ئه‌نجامدانی تموحاتی تايبه‌ت و دامه‌زرانی بێ ئيستيحقاق له پۆستی گرنگی ده‌وڵه‌ت و هتد.
ده‌سه‌ڵات: له يه‌كێتيدا هه‌موو ده‌سه‌لاتێكی ته‌شريعی و ته‌نفيزی له‌ده‌ستی چه‌قێكی بێهاوتا و ئالقه‌يه‌كی ته‌سكی ده‌وره‌ی چه‌قه‌كه‌دا چڕ بۆته‌وه. هه‌ر له كۆنتڕۆڵی دارايی و سامانه‌وه بگره هه‌تا زانياری و ئاسايشی و عه‌سكه‌ری و هی تر. ئهو كه‌مه ده‌سه‌ڵاته‌ی كه له‌سه‌ر ئه‌ندامانی تری مه‌كته‌بی سياسيش دابه‌ش كراوه، كاتيه و به ويست و ئيراده‌ی چه‌ق هه‌رده‌م له گۆڕانه. له‌وه‌ناچێ كه هيچ هه‌وڵێكی جيددی بۆ دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵات و به موئه‌سسه‌سه‌كردن له ئارادابێ. هاوكات ميكانيزمی لێپرسينه‌وه و ڕه‌قابه و پێوانه‌ی كارئه‌نجامدان له‌سه‌ر هيچ پۆستهه‌ڵگرێك دانه‌سه‌پێنراوه.
خوێنی تازه: يه‌كێتی وه‌ك دارێكی به‌ساڵاچوو، ده‌مێكه لق و پۆپی نوێ و خوێنی تازه له ده‌سته‌ی سه‌ركردايه‌تيه‌كه‌ی به‌ده‌ر نه‌كه‌وتووه. كۆنگره و پلينيۆمه‌كانی به‌جۆرێك به‌ڕێوه براون كه ڕێگه‌یان له پێشكه‌وتنی كادری لێهاتوو و سهركردهی دواڕۆژ گرتووه. خه‌ريكه زۆربه‌ی كادره ناوه‌ڕاسته‌كان و پێشمه‌رگه دێڕينه‌كان هه‌ڕه‌تی لاوێتيان وا به‌سه‌ر ده‌چێ به‌بێ ئه‌وه‌ی چانسی به‌شداريكردنيان له پێشڕه‌وێتی حيزب و حكومه‌ت و وڵات پێ درابێ. بێجگه له سه‌بركردنه‌وه‌ی خولخوله‌ی پێشكه‌وتن و ڕێگريی له پڕۆسه‌ی زيندووبوونه‌وه، ئهو فاكته‌رانه بوونه‌ته هۆی گه‌شه كردنی هه‌ستی ته‌زه‌موڕ و داخهه‌ڵگرتن له ڕيزه‌كانی ناو يه‌كێتی.
دارايی: يه‌كێتی خاوه‌نی دارايی و سامانێكی بێ سنووره كه به‌بێ ڕه‌قابه و به‌بێ پێوانه‌ی شه‌فاف له‌به‌ر ده‌ستی ژماره‌يه‌كی كه‌می سه‌ركرده‌‌كاندايه. دابه‌شكردن و به‌كارهێنانی سامان و دارايی بۆ مه‌به‌ستی وه‌لائكڕين و كاری ناياسايی و ده‌وڵه‌مه‌ند بوونی نوخبه‌يه‌ك، هه‌رده‌م سه‌رچاوه‌يه‌كی سه‌ره‌كيه بۆ سه‌رهه‌ڵدانی ململانێ و پێشبڕكێ. دياره كه خه‌نده‌قی ده‌وڵه‌مه‌ندێتی له نێوان ده‌سته‌ی سه‌ركرده و ڕه‌عيه‌ی يه‌كێتی، وه‌يان له نێوان ئالقه‌كانی ناوه‌ندی چه‌ق و لێواری ده‌سه‌لات، هه‌تا دێ فراوانتر دهبێ و به‌هۆيه‌وه ئاگری شه‌ڕه‌به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان جۆش وه‌رده‌گرێ.
پۆسته‌كان: ده‌سه‌لاتی دابه‌شكردنی پۆسته سه‌ره‌كيه‌كانی حوكمڕانی و ئيداری و دارايی و حيزبی و كۆمه‌ڵايه‌تی له ناوچه‌ی يه‌كێتیدا له ده‌ستی چه‌ق و چه‌ند سهركردهيهكی تر دايه، ئه‌وانيش به بێ زۆر گوێدانه لێهاتوويی و توانای پێشڕه‌وه‌ێتی كادر، بڕيار له‌سه‌ر دابه‌شكردنه‌كان ده‌ده‌ن. دياره ئه‌وه‌يش هۆيه‌كی تری گه‌نده‌ڵيه و ته‌نيا بۆ مسۆگه‌ر كردنی وه‌لائه نه‌وه‌ك بۆ كارچاكی له ئيداره‌كردنی حكومه‌ت.
ئه‌وانه‌و چه‌ندين هۆكاری تری سه‌ره‌كی و لاوه‌كی بوونه‌ته هۆی له‌ناوبردنی ڕوحی يه‌كێتيبوون، و نه‌مانی متمانه له‌نێوان سه‌ركرده و كادر و ئه‌ندامان، و لاواز بوونی هه‌ستی نيشتيمانپه‌رستی و ميلله‌تپه‌رستی و بزوتنه‌وه‌په‌رستی، و داتكانی جه‌ماوه‌ری دڵسۆز و ئه‌ندامانی دێڕينی ڕێكخراوه‌كه، و سه‌رهه‌ڵدانی باڵی ئۆپۆزيسيۆنی ناوه‌كی.
سه‌رهه‌ڵدانی ئۆپۆزيسيۆن
له مانگی ڕابوردوودا، كۆمه‌ڵێك كادری ناو يه‌كێتی و پێشمه‌رگه‌ی دێڕين خۆيان به " ڕهوتی گۆڕينی ديموكراسی (ڕه‌گ)" ناساند و به‌ياننامه‌يه‌كی ڕاشكاوانه‌يان ڕاگه‌ياند كه تێيدا خۆيان به ئۆپۆزيسيۆنی ناوه‌كی هێنايه پێش، به‌و نيازه‌ی كه پێشڕه‌وێتی بزوتنه‌وه‌ی چاكسازی بكه‌ن. دياره كه ده‌يانه‌وێ له‌سه‌ر شێوازی حيزبه سۆشيالديموكراته‌كانی ئه‌وروپايی، ببنه ناوكێكی هانده‌ر بۆ تاودانی پڕۆسه‌ی گۆڕانكاری ناوه‌كی، به‌بێ ئه‌وه‌ی خۆيان له ڕێكخراوه‌كه بترازێنن.
ڕاگه‌ياندنی ڕه‌گ بووه هۆی كار و كاردانه‌وه‌يه‌كی به‌رفراون له ئاستی سكرتێری گشتيه‌وه هه‌تا خوارتر، و شه‌پۆڵێكی تازه‌ی له مشتومڕی سياسی و ته‌نزيمی له ناو يه‌كێتی دا به‌رپا كرد كه تا ئێستاش سه‌دای هه‌رماوه. دياره كه هه‌ڵوێستی هه‌مه‌جۆر له‌نێو ڕيزه‌كانی يه‌كێتی په‌يدا بوون، هه‌رله داكۆكی و پشتگيری ڕه‌گه‌وه بگره هه‌تا مه‌حكومكردن و هه‌ڕه‌شه‌ی توندوتيژی.
دياردهی ڕه‌گ خۆی له‌خۆیدا قه‌يران نيه، به‌ڵكو نيشانه‌ی نه‌خۆشيه موزمين و كه‌ڵه‌كه بووه‌كانه كه له دواقۆناخدا له‌به‌ر بێ چاره‌سه‌‌يی و به‌هۆی پشتگوێ خستن، ئێستا وا سه‌رهه‌ڵده‌دات. واته دياردهی ڕه‌گ بڵقێكی كتوپڕ نيه و كرداری چه‌ند "ئاژاوه‌چی" وه‌يان "سه‌رلێشێواوان" نيه، به‌ڵكو ته‌واوكه‌ری زنجيره ناڕه‌زاييه‌كه كه له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕبوونی كاتدا ته‌وژم وه‌رده‌گرێ. ئه‌گه‌ر به حيكمه‌ته‌وه ڕه‌فتاری له‌گه‌لدا نه‌كرێ، ئه‌وا له‌وانه‌يه ڕه‌گ له ده‌نگێكه‌وه ببێته بزوتنه‌وه‌يه‌ك كه پێشتر باڵی ڕيفۆرم نه‌يتوانيوه ئه‌نجامی بدات.
ڕاسته هه‌موو ئه‌وانه‌ی ئيديعای ڕيفۆرم ده‌كه‌ن چاكساز و ڕيفۆرمخواز نين، به‌ڵكو هه‌يانه خه‌مخۆری به‌رژه‌وه‌ندی تايبه‌تن و مێژووی توندوتيژی تێكده‌ر و ياساشكێنيان يه‌كسانه له‌گه‌ل هی ئه‌ندامانی باڵه‌كانی تر. وه‌يان هه‌يانه له بنه‌ڕه‌ته‌وه مه‌فهومی سياسی و فه‌لسه‌فی زاراوه‌ی ڕيفۆرمی لا ڕوون و ئاشكرا نيه، و له ژيانيدا بيری له به‌رنامه‌ی چاكسازی نه‌كردۆته‌وه. سهرهڕای ئهو ڕاستيانه، گوتار و مه‌به‌سته نهێنی و ئاشكراكانی باڵی ڕيفۆرم ناكۆك نين له‌گه‌ل مه‌سه‌له‌ی پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی گشتی يه‌كێتی و به‌رژه‌وه‌ندی ميلله‌ت. مه‌ترسی مه‌زن لێره‌دا ئه‌وه‌يه كه سه‌ركردايه‌تی يه‌كێتی ڕه‌نگه به بێمنه‌تانه به‌رده‌وام بێ له پشتگوێ خستنی ئهو جۆره گوتاره، و واشبزانێ كه بزوتنه‌وه‌ی چاكسازی به كاردانه‌وه‌ی توندوتيژ ته‌پس دهبێ. ئهو جۆره سياسه‌ته ڕه‌وتێكی ناديموكراتيه و زيانی له سوودی زياتر دهبێ، وه مه‌ترسی ته‌قينه‌وه‌ی ناوه‌كی لێ ده‌كرێ.
كاردانه‌وه‌ی يه‌كێتی
سه‌ركرده‌كانی يه‌كێتی له چوارچێوه‌ی ململانێی باڵه موته‌كه‌تيله‌كانه‌وه سه‌يری ڕه‌گ يان كرد و بڕياری خێرا و سه‌رپێييان به ده‌ركردنی چوار ئه‌ندامه دياره‌‌كان دا، به‌بێ ئه‌وه‌ی ڕه‌نگدانه‌وه نێگه‌تيڤه سياسی و ياسايی و كۆمه‌ڵايه‌تيه‌كان ڕه‌چاو بكه‌ن، و به‌بێ ئه‌وه‌ی ڕه‌چاوی ئهو ڕاستيه بكه‌ن كهوا كۆنه‌ئاكاری حيزبايه‌تی كلاسيكی بۆ سيسته‌می عيراقی سه‌رده‌م ناگونجێ. دياره مه‌به‌ستی سه‌ركردايه‌تی يه‌كێتی ئه‌وه‌بوو كه باڵی ڕيفۆرم و هه‌موو ڕه‌خنه‌گره‌كانی تر چاوترسێن بكات، و نيشانی بدات كه ده‌سه‌ڵاتی حيزب ئۆپۆزيسيۆنی ناوه‌كی قه‌بول نيه. دياره كه ئه‌ندام و پشتگيرانی ڕه‌گ و زۆر له ئه‌ندامه بێ لايه‌نه‌كانی يه‌كێتی له‌و كاردانه‌وه‌يه ناڕه‌حه‌تن و به پێشينه‌يه‌كی خراپی داده‌نێن، چونكه هه‌ڵوێستی سه‌ركرده‌كان وا ده‌گه‌يه‌نێ كه مه‌سه‌له‌ی گۆڕانكاری بنه‌ڕه‌تی له سياسه‌تی يه‌كێتیدا جێگه‌ی باس و سازش نيه.
بێ گومان ده‌ركردنی ئه‌ندامانی ڕه‌گ هيچ جۆره بنه‌مايه‌كی ده‌ستووری و ڕێكخراوه‌يی نيه. جارێ يه‌كێتی يانه‌يه‌كی جه‌ماوه‌ری ده‌رگاكراوه‌‌‌يه، كه ئه‌وه‌يش لايه‌نێكی پۆزه‌تيڤه و له زۆر حاڵه‌تدا سه‌رچاوه‌ی هێزو توانا ديناميكيه‌كه‌ی بووه. له‌ناو يه‌كێتی دا ئه‌ندامێتی، به واتای كۆنتراكتی سياسی له نێوان تاكه‌كه‌س و ڕێكخراوه‌كه‌دا، بوونی نيه، به‌ڵكو ته‌رزه په‌يوه‌نديه‌كی هاكه‌زاييه و به گوێره‌ی ويستی تاكه‌كه‌سه‌كه ده‌رده‌بڕدرێت و ته‌نانه‌ت پهيوهندی به مه‌كته‌بی ڕێكخستنيشه‌وه نيه. ئه‌ندامان ئابوونه ناده‌ن و له‌گه‌ڵ به‌رپرس و سه‌رپه‌رشتياريان كۆ نابنه‌وه و هيچ جۆره ده‌زوويه‌كی پهيوهندی له‌نێوانياندا نيه. خۆ زۆربه‌ی هه‌ره زۆری ئه‌ندام و كادره تۆراوه‌كانی يه‌كێتی له ده‌ره‌وه‌ی ڕێكخراوه‌كه‌دان، نه له دوور و نه له نزيك په‌يوه‌ندیان به كۆبوونه‌وه و جموجۆڵ و چالاكيه‌كانی يه‌كێتی نه‌ماوه، كه‌چی له رووی سۆز و لايه‌نی مه‌عنه‌ویه‌وه خۆيان به به‌شێكی دانه‌بڕاو له يه‌كێتی ده‌زانن و ڕێكخراوه‌كه به مولكی خۆيان ده‌زانن. ئيتر به‌و پێيه، ئه‌ندامانی ڕه‌گ نه ئه‌ندامن و نه نائه‌ندامن، نه ده‌رده‌كرێن و نه وه‌رده‌گيرێن.
باشترين وه‌ڵامدانه‌وه
دياره كه باشترين وه‌ڵامدانه‌وه‌ی ڕه‌گ و ده‌نگه ڕه‌خنه‌گره‌‌كان ئه‌وه‌يه كه يه‌كێتی به جيددی ده‌ست به پڕۆسه‌ی چاكسازی و ڕيفۆرمی سياسی و ڕێكخراوه‌يی و ئيداری و دارايی و كۆمه‌ڵايه‌تی بكات. له سێ ساڵی ڕابوردوودا، فرسه‌تی ده‌ستپێكردنی ئهو پڕۆسه‌يه هات و جه‌ماوه‌ر و ئه‌ندامانی يه‌كێتی به كه‌مپه‌ينی هه‌ڵبژاردنی مه‌ڵبه‌نده‌كان سه‌رقاڵ كران، بهڵام ته‌وای فرسه‌ت و ماندووبوونه‌كان به‌بێ سوود وه‌رگرتن تێپه‌ڕین. له‌جياتیان، يه‌كێتی له چه‌ندين لاوه زه‌ره‌ری سياسی و دارايی و كۆمه‌ڵايه‌تی گه‌وره‌ی له‌خۆيدا و كه‌شی سياسی ناوه‌كی مه‌شحونتر كرد و شه‌ڕی باڵه موته‌كه‌تيله‌كانی توندتر كرد. مه‌ڵبه‌نده‌كان بوونه شانۆی ناكۆكی. له دوای ئهو هه‌لبژاردنانه‌شدا، كۆنگره نه‌به‌سترا و له جياتيان پلينيۆم ڕێكخرا. ده‌كرا ئه‌وه‌يشيان ببێته مايه‌ی هێوركردنه‌وه‌ی بارودۆخ و ده‌ستپێكردنی زنجيره ده‌ستكاريه‌كی ناوه‌كی كه ڕه‌خنه‌گر و چاودێران دڵنيا بكاته‌وه و به‌رژه‌وه‌ندی يه‌كێتی و كوردی پێ بپارێزرێت. بهڵام ئه‌وه نه‌كرا، و هه‌ر له ده‌ستپێكه‌وه پلينيۆم بووه فه‌وزا و هه‌ڵبژاردنی تێدا نه‌كرا. په‌يڕه‌وپڕۆگرامی ناوه‌خۆ ده‌ستكاری نه‌كرا، و هيچ جۆره بابه‌تێكی گرنگی تری تێدا تاوتوێ نه‌كرا. واته پلينيۆم به بێ ئه‌نجام شكستی هێنا. دواتر سه‌ركرده موته‌كه‌تيله‌كان له نه‌هجی خۆيان سارد نه‌بوونه‌وه و به هۆی شه‌ڕه به‌رژه‌وه‌نديه‌وه به سه‌دان كادر و ئه‌ندامان بوونه قوربانی گه‌مه تێكده‌ره‌كانيان. خه‌ڵك و جه‌ماوه‌ر و ئه‌ندامانی يه‌كێتیش تا ڕادهی بێ هيوايی نائومێد بوون و بڕوايان به نيه‌تچاكی سه‌ركردايه‌تی يه‌كتێی بۆ نوێ كردنه‌وه‌ی حيزبه‌كه كزبوو. بۆيه ئه‌نجامه‌كان بوونه سووته‌مه‌نی بۆ سه‌رهه‌ڵدانی بزوتنه‌وه‌ی ئۆپۆزيسيۆنی ناوه‌كی.
ده‌ره‌نجامی بێباكيی له ئاينده‌يه‌كی نزيكدا
ئێستا ڕهوتی يه‌كێتی خێرا به‌ره‌و داسه‌پاندنی تاكڕه‌وێتی چه‌قه و جياوازيه‌كی ئه‌وتۆی له‌گه‌ل پارتی نه‌ماوه، بۆيه‌ش زۆرينه‌ی خهڵكی كوردستان هيچ هانده‌رێك نابينن كه ده‌نگ بۆ يه‌كێتی بده‌ن. ئه‌وه‌ش مانای ئه‌وه نيه كه ئهو خه‌ڵكه به‌خستنه‌به‌ری ده‌نگ به پارتی ده‌ده‌ن. به‌ڵكو ڕه‌نگه ئه‌وانه‌ی ژێر ناوچه‌ی نفوزی يه‌كێتی له بنه‌ڕه‌ته‌وه به‌شداری له ده‌نگدان نه‌كه‌ن، وه‌يان ده‌نگ به حيزبی بچوكتر بده‌ن. خۆ له ناوچه‌ی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمدا (بۆ نموونه له كه‌ركوك)، به‌شێكی زۆری كوردان بايی ئه‌وه‌نده له گه‌مه‌ی يه‌كێتی و پارتی بێزارن كه چاويان بڕيوه‌ته په‌يدابوونی ئه‌ڵته‌رناتيڤێكی عيراقی وه‌يان لۆكاڵی. بۆيه، مه‌ترسی له‌وه‌دايه كه يه‌كێتی هه‌ر هه‌تا هه‌ڵبژاردنێكی گشتی تر خۆی بگرێ و دواتر دواگورزی كوشنده‌ی پێ بكه‌وێ. خۆ له دوای سكرتێری گشتی، سيمبوڵ و موڕشيده جه‌ماوه‌ر ڕاكێشه‌كه‌ی له گۆڕه‌پاندا نامێنێ، كه ئه‌وه‌يش به ڕاسته‌وخۆيی كار ده‌كاته سه‌ر ڕێژه‌ی ده‌نگدان بۆ يه‌كێتی. ئه‌گه‌ر يه‌كێتی له ڕێگه‌ی ده‌نگدانه‌وه هه‌يبه‌تی بشكێ وه‌يان حوكمی له‌ده‌ست نه‌مێنێ، ئه‌وا هه‌رخۆی له ناوه‌خۆیدا به ئاگری يه‌كتر تاوانباركردنی ناوه‌كی له‌توپه‌ت دهبێ، جگه له‌وه‌ی له ده‌ره‌وه‌شدا به‌رگه‌ی هێرشی بێبه‌زه‌ييانه‌ی فرسه‌تقۆزه‌ره‌وه‌كان ناگرێ.
ده‌ره‌نجامی بێباكی له مه‌ودای دووردا
سه‌ركرده‌كانی ئيمڕۆی يه‌كێتی شانازی به‌وه ده‌كه‌ن كه ململانێ و ته‌كه‌تولاتی ناو يه‌كێتی خوێن ڕێژتنی له ئاستی سه‌ركردايه‌تيدا به‌دوادا نه‌هاتووه، و ئهو جۆره كه‌ڵتووره‌ش به ئاسانی نايه‌ته كايه‌وه. به‌لام له ڕاستيدا، مێژووی هه‌موو حيزبه كورديه‌كان له‌وباره‌يه‌‌وه خوێناويه. بێجگه له ته‌سفياتی ناوه‌كی تاكه‌كه‌سی، زۆربه‌ی حيزبه‌كان په‌نايان بردۆته به‌ر لوله‌ی تفه‌نگ و شه‌ڕی براكوژی بۆ ئه‌وه‌ی نه‌ياره جياخوازه‌كانیان له گۆڕه‌پان ده‌ربكه‌ن. به‌بێ گۆڕانكاری و نوێسازی، مه‌سه‌له‌ی ته‌قينه‌وه‌ی يه‌كێتی ئه‌گه‌ر زوو يان دره‌نگ ئه‌وا مه‌سه‌له‌ی كاته. دياره كه هه‌تا سكرتێری گشتی له كاردامابێ يه‌كێتی لاواز دهبێ به‌لام له‌ت نابێ وه‌يان هه‌ڵناوه‌شێته‌وه. بهڵام له دوای سكرتێری گشتی، ئه‌گه‌ر پێشوه‌خت مه‌سه‌له‌ی ده‌سه‌ڵات يه‌كلايی نه‌كرابێته‌وه و پلانی ئاينده به شه‌فافی دانه‌ڕێژرابێ، ئه‌وا كه‌س ناتوانێ بۆشايی ده‌سه‌ڵات پڕبكاته‌وه. هه‌ر سهركردهيهكی خه‌باتكه‌ريش كه خۆی به خاوه‌نی ڕابوردووی يه‌كێتی بزانێ ئه‌وا به مافی خۆی ده‌زانێ كه حيساب بۆ ده‌نگی بكرێ.
به‌پێوانه‌ی ئێستا، ڕادهی ناحه‌زايه‌تی و جه‌مسه‌رگيری و توندوتيژی نێوان كوتله‌كان گه‌يشتۆته ئهو ڕاده‌يه‌ی كه سازش كردن زه‌حمه‌ت بێ، بۆيه ئه‌گه‌ری پێكدادان و براكوژی ئه‌گه‌رێكی واقيعيه و هه‌ر له ئێستاوه به‌ڵگه‌ی ئهو جۆره نيازه‌يش له ئارادايه. جا ئه‌گه‌ر خوێن بڕژێ يان نه‌ڕژێ، كه سازش له‌نێوان كوتله‌كان نه‌كرا، ئه‌وا دياردهی فڕان فڕان و ڕاكێش ڕاكێشی پۆست و ده‌سه‌ڵات و دارايی مه‌سه‌له‌يه‌كی چاوه‌ڕوانكراوه، و له ئه‌نجامدا له‌ت بوون و بگره هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ڕێكخراوه‌كه‌ش ده‌بێته مه‌سه‌له‌يه‌كی حه‌تمی. له‌و حاله‌ته‌دا خيزان له‌ت دهبێ، برا و برا له‌يه‌ك ده‌بن، عه‌شيره‌ت پارچه ده‌بن و ناوچه‌ی جوگرافی سنوردار ده‌كرێن. ئاسايش له ناوچه‌ی يه‌كێتيدا نامێنێ، ئه‌ناركی له‌سه‌ر بازاڕدا زاڵ دهبێ، سوودمه‌نده‌كانی دوێنێ ده‌كه‌ونه به‌ر مه‌ترسی هێرشكردن و ته‌عه‌دا كردن، بۆيه ئه‌وانيش ده‌كه‌ونه سه‌نگه‌ری به‌رگری له‌خۆكردن. ئهو كاره‌ساتانه‌يش به ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌كی هه‌نده‌ی تر ته‌وژم وه‌رده‌گرێ.
ڕێگای زيندووكردنه‌وه‌ی يه‌كێتی
به‌ڕای زۆر له كادر و پسپۆڕه ناوه‌كيه‌كان، يه‌كێتی ده‌مێكه كاری له كار ترازاوه و توانای زيندووبوونه‌وه‌ی نه‌ماوه. پهيوهندی سه‌ركرده و كادر و ئه‌ندام و جه‌ماوه‌ره‌كه‌ی ڕێكخراوه‌كه له‌سه‌ر بنه‌مايه‌كی به‌رژه‌وه‌ندی مشه‌خۆری و مووچه‌خۆری دامه‌زراوه، كه ئه‌وه‌يش هه‌رده‌م ڕێگره له نوێسازی، و ڕێخۆشكه‌ره بۆ به‌رده‌وام كردنی كڵتوری گه‌نده‌ڵيی. ميكانيزمی به‌ڕێوه‌بردنی يه‌كێتی ڕێگه‌ی دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵات و زاڵكردنی به‌رژه‌وه‌ندی گشتی به‌سه‌ر تايبه‌تی نادات. وه شێوازی پێشڕه‌وێتی سا‌ڵه‌های پێشتريش واده‌گه‌يه‌نێ كه ئه‌گه‌ر مه‌جالی نوێسازيش هه‌بێ ئه‌وا به‌ده‌ستی سه‌ركرده و كادره كارگيڕه‌كانی ئێستا ئه‌نجام نادرێ چونكه له بنه‌ڕه‌ته‌وه نيه‌تی چاكسازيان نه‌بووه و نابێ.
هه‌ڵبه‌ته ئهو ڕوانگه‌يه، ئه‌گه‌رچی واقيعيه، بهڵام زياد له ڕاده تاريكبين و نائومێدكه‌ره. يه‌كێتی وه‌ك هه‌موو ڕێكخراوێكی سياسی ديناميكی تر، ئه‌گه‌ر به يه‌كگرتوويی بمێنێ ئه‌وا هه‌موو كاتێك توانای خۆنوێكردنه‌وه‌ی دهبێ. دياره كه ئهو پڕۆسه‌يه كاتخايه‌نه و به له‌ناكاوی نايه‌ته‌دی، بهڵام وه‌ك هه‌موو پڕۆسه‌يه‌كی تری درێژخايه‌ن له خاڵێكی دياريكراوه‌وه و له پله‌ی يه‌كه‌می په‌يژه‌وه ده‌ست پێده‌كات. سه‌ركردايه‌تی يه‌كێتی بيه‌وێ يان نه‌يه‌وێ ئه‌وا هيچ ئيختيارێكی تری له‌به‌رده‌ستدا نه‌ماوه له غه‌يری ئه‌وه‌ی كه به سه‌رێكی سارد و به دڵێكی گه‌رم بكه‌وته بير كردنه‌وه‌ی جيددی و قۆناخه هه‌ستياره‌كانی پڕۆسه‌ی گۆڕان بدۆزنه‌وه، و پله به پله به په‌يژه درێژه‌كه‌ی نوێسازی سه‌ر بكه‌ون. پله‌ی يه‌كه‌ميش له خودی سكرتێری گشتيه‌وه ده‌ست پێده‌كات.
له به‌شی دووه‌می ئهو وتاره‌دا، له هاوڵاتی چوارشه‌ممه‌ی داهاتوودا، ڕێگاچاره‌كانی به‌رده‌می سه‌ركرده‌كانی يه‌كێتی تاوتوێ ده‌كرێن و پێشنيازی عه‌مه‌لی به مه‌به‌ستی پياده كردنی به‌رنامه‌ی ڕزگاربوون له قه‌يرانه‌كه ده‌خرێنه ڕوو.